1.1. Efekty kształcenia (knowledge, skills, attitudes)

3. Umiejętność rozpoznawania wskazań i przeciwwskazań do zabiegu

Krótki cel rozdziału

Uczestnik po ukończeniu tego rozdziału ma umieć: w sposób systematyczny i bezpieczny rozpoznać wskazania terapeutyczne do stosowania technik bańkowania (suchego i mokrego) oraz natychmiastowo i długoterminowo identyfikować wszystkie istotne przeciwwskazania — absolutne i względne. Powinien potrafić zastosować algorytm decyzyjny, prawidłowo zebrać wywiad i przeprowadzić badanie przedzabiegowe, udokumentować decyzję oraz, w razie potrzeby, skierować pacjenta do opieki medycznej lub konsultacji specjalistycznej.

A. Podstawowe pojęcia i ramy decyzyjne

Wskazanie — konkretny problem kliniczny, dla którego korzyść z zastosowania bańkowania przeważa nad ryzykiem. Wskazania dzielimy na: bólowe (mięśniowo-powięziowe), funkcjonalne (ograniczenia ROM), obrzękowe/drenażowe, regeneracyjne (sport), pomocnicze przy problemach oddechowych, oraz sytuacje kulturowe/tradycyjne (hijama jako praktyka religijna/komplementarna przy odpowiednim nadzorze).
Przeciwwskazanie absolutne — sytuacja, w której zabieg nie może być wykonany z powodu wysokiego ryzyka uszczerbku na zdrowiu (np. aktywne krwawienie, ciężka zaburzenia krzepnięcia).
Przeciwwskazanie względne — sytuacja wymagająca modyfikacji techniki, zwiększonej ostrożności, konsultacji lub dodatkowych środków zabezpieczających (np. przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych — modyfikacja parametrów, nie koniecznie całkowity zakaz).

B. Szczegółowy katalog wskazań (z przykładami i uzasadnieniem)

Bóle mięśniowo-powięziowe — przewlekłe i ostre napięcia mięśniowe (np. napięciowy ból karku, bolesność m. czworobocznego) — celem: zmniejszenie napięcia, przywrócenie ślizgu powięzi.
Punkty spustowe (trigger points) — leczenie wspomagające release; zastosowanie bańki (statycznej lub gliding) w celu mechanicznego rozciągnięcia i modulacji aferentów.
Ograniczenie ruchomości stawowej wynikające z dysfunkcji tkanek miękkich — np. ograniczony ROM barku z powodu przykurczu powięziowego.
Regeneracja i przyspieszenie rekonwalescencji sportowej — zmniejszenie sztywności po wysiłku, poprawa przepływu tkanek.
Drenaż przebytych stanów zapalnych lub gromadzenie płynów miejscowych — ostrożne stosowanie przy obrzękach limfatycznych po uprzedniej konsultacji.
Wspomaganie terapii oddechowej — stosowane jako element drenażu opłucnego/mięśni międzyżebrowych w niektórych stanach (z zachowaniem przeciwwskazań).
Wsparcie w terapii blizn i restrykcji tkanek pooperacyjnych — po okresie gojenia i po zgodzie chirurga.
Aspekty psychospołeczne/tradycyjne — pacjent deklarujący korzyść z praktyki hijama w kontekście kulturowym (z zachowaniem zasad prawnych i medycznych).

C. Szczegółowy katalog przeciwwskazań

C.1. Przeciwwskazania absolutne (zawsze odrzucają wykonanie zabiegu)

Aktywne, niestabilne krwawienia i stany związane z masywną utratą krwi.
Ciężkie zaburzenia krzepnięcia (np. hemofilia nieleczona, INR >> cel terapii) — chyba że wyraźne zalecenie lekarza i warunki szpitalne.
Aktywne zakażenia skórne w miejscu planowanego zabiegu (zakażenia bakteryjne, owrzodzenia, cellulitis).
Nowotwory złośliwe w stadium aktywnym lub w obszarze planowanego zabiegu (bez zgody i konsultacji onkologicznej).
Ostre stany zapalne narządów wewnętrznych, które mogą się nasilić pod wpływem zmiany przepływu (np. ostre zapalenie płuc bez leczenia).
Ciężka niewydolność serca lub niewydolność nerek w stanie niestabilnym (ryzyko hemodynamiczne).
Niekompetencja pacjenta do wyrażenia świadomej zgody, brak możliwości zapewnienia aseptyki przy zabiegach inwazyjnych (mokra hijama).

C.2. Przeciwwskazania względne (wymagają oceny, modyfikacji lub zgody medycznej)

Przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych (antykoagulanty, ASA, NOAC) — zmodyfikować parametry lub skonsultować z lekarzem.
Skazy naczyniowe, teleangiektazje, bardzo cienka skóra (ryzyko dużych wybroczyn).
Ciąża — unikać okolic brzucha i lędźwiowego odcinka kręgosłupa; dostosować technikę, preferować bardzo łagodne metody lub odroczyć.
Choroby autoimmunologiczne z aktywacją (np. aktywne zapalenie skóry autoimmunologiczne) — ocena specjalisty.
Pacjenci z implantami medycznymi w okolicy zabiegu (np. rozrusznik serca w pobliżu) — konsultacja.
Ostre stany gorączkowe i ogólne pogorszenie stanu zdrowia.
Zaawansowane żylaki w obszarze planowanego zabiegu — unikać bez konsultacji flebologa.
Niedawno przebyty zabieg chirurgiczny w obrębie planowanej strefy — wymaga zgody chirurga i upływu zalecanej przerwy.

C.3. Specyficzne przeciwwskazania dla mokrej hijamy

Brak warunków aseptycznych, brak możliwości prawidłowej utylizacji odpadów biologicznych.
Brak wyraźnej zgody lekarza lub brak lokalnych regulacji pozwalających osobie prowadzącej zabieg na nacięcia.
Pacjenci ze znanymi chorobami przenoszonymi drogą krwi (np. aktywne wirusowe zakażenia) — wysokie ryzyko transmisji; wymaga procedur szpitalnych.

D. Algorytm decyzyjny — krok po kroku (praktyczny)

Wywiad medyczny (formularz): pytania o choroby przewlekłe, leki (szczególnie przeciwzakrzepowe), alergie, ostatnie operacje, objawy układowe (gorączka, osłabienie), historię nowotworową, ciążę.
Szybkie badanie przedzabiegowe: ocena skóry, palpacja, ocena obrzęków, pomiar tętna/ciśnienia (jeśli wskazane), ocena bólu i funkcji.
Kategoryzacja ryzyka: brak przeciwwskazań → przejść do planu zabiegu; przeciwwskazanie względne → zmodyfikować technikę lub skonsultować; przeciwwskazanie absolutne → nie wykonywać i skierować pacjenta.
Dokumentacja i zgoda: wypełnienie karty zabiegu, uzyskanie zgody świadomej (opis ryzyka, oczekiwane efekty), fotografia „przed” (jeśli pacjent wyraża zgodę).
Wykonanie procedury zgodnie z protokołem: monitorowanie pacjenta w trakcie i po zabiegu.
Postępowanie pozabiegowe i plan kontroli: instrukcje domowe, kontakt w razie powikłań, umówienie wizyty kontrolnej.

E. Szczegółowe scenariusze kliniczne i zalecane decyzje

(krótkie formuły „scenariusz → decyzja” do użycia w OSCE i materiałach)

Pacjent z przewlekłym bólem karku, bez leków przeciwzakrzepowych, skóra bez zmian → sucha bańka statyczna + gliding; załaduj protokół standardowy; dokumentacja.
Pacjent na NOAC (dabigatran), zgłasza bóle pleców → konsultacja lekarska; preferować techniki niskiego podciśnienia i krótkiego czasu; rozważyć odroczenie mokrej hijamy.
Pacjent z aktywną opryszczką w okolicy planowanego zabiegu → odroczyć; nie wykonywać bańkowania na obszarze zmiany.
Pacjent po 2-tygodniowej operacji lędźwiowej → wymagana zgoda chirurga; bez zgody nie wykonywać; jeśli zgoda — zastosować bardzo łagodne techniki poza obszarem blizny.
Pacjent z obrzękiem limfatycznym ramienia po mastektomii → współpraca z fizjoterapeutą i lymfologiem; stosować tylko po konsultacji i w protokole drenażowym.

F. Dokumentacja wymagana i formy zgody

Karta wywiadu przedzabiegowego — pytania zamknięte i otwarte; miejsce na notatki i listę leków.
Formularz zgody świadomej — opis techniki, ryzyka, możliwe efekty uboczne, alternatywy, podpis pacjenta oraz prowadzącego.
Karta zabiegu — data, technika, parametry (rodzaj bańki, ciśnienie jeśli mierzalne, czas ekspozycji), numer partii jednorazowych materiałów, obserwacje, zdjęcia przed/po (opcjonalnie).
Karta powikłań / incydentów — jeśli wystąpiły, z opisem działania naprawczego i dalszych kroków.

G. Kryteria oceny kompetencji kursanta w rozpoznawaniu wskazań/przeciwwskazań

Teoretyczne: test odnajdujący przeciw/ wskazania w scenariuszach — min. 85% poprawnych odpowiedzi.
Praktyczne (OSCE): 3 stanowiska z pacjentami-standinami: prawidłowy wywiad, właściwa kategoryzacja ryzyka, przygotowanie protokołu zabiegowego (rubryka ocen: kompletność wywiadu, rozpoznanie przeciwwskazań, decyzja o zabiegu/konsultacji, dokumentacja) — minimalna ocena „dobry” we wszystkich polach.
Raport przypadków: kursant przygotowuje 2 krótkie raporty — każdy raport oceniany pod kątem trafności decyzji, uzasadnienia i dokumentacji.

H. Checklisty praktyczne (wydrukowane karty do gabinetu)

Przed zabiegiem — skrócona karta decyzyjna

Czy pacjent przyjmuje leki przeciwzakrzepowe? (TAK / NIE)
Czy pacjent ma aktywne zakażenie skórne? (TAK / NIE)
Czy pacjent ma historię ciężkiej choroby układowej? (TAK / NIE)
Czy pacjent jest w ciąży? (TAK / NIE)
Czy pacjent ma nowotwór w/ w okolicy zabiegu? (TAK / NIE)
Ocena ryzyka: niski / umiarkowany / wysoki → decyzja: wykonać / zmodyfikować / odroczyć i skonsultować
Uzyskano zgodę pisemną? (TAK / NIE)

Po zabiegu — karta obserwacji

Pacjent stabilny (tętno, ciśnienie, brak omdlenia)?
Brak nadmiernego krwawienia?
Pacjent poinstruowany i ma numer kontaktowy?
Zdjęcia dokumentacyjne dodane do karty?

I. Sytuacje awaryjne i pierwsze kroki, gdy rozpoznasz nieprawidłowość

Nadmierne krwawienie → ucisk, podniesienie kończyny (jeśli dotyczy), unieruchomienie, wezwanie pomocy medycznej / transport do szpitala w zależności od intensywności; dokumentacja incydentu.
Objawy ogólne (omdlenie, zawroty, nudności) → ułożyć pacjenta w pozycji bezpiecznej, monitorować parametry życiowe, zapewnić powietrze, wezwać pomoc jeśli nie ustępują.
Podejrzenie zakażenia po zabiegu → poinformować pacjenta o konieczności konsultacji lekarskiej, zasugerować pilny kontakt, zabezpieczyć dokumentację i próbki jeśli konieczne.

J. Uwagi prawne i etyczne

Przypomnieć, że mokre procedury (hijama) są procedurami inwazyjnymi i w wielu jurysdykcjach wymagają nadzoru medycznego lub są zastrzeżone dla osób z uprawnieniami medycznymi; osoba prowadząca kurs i praktykę musi znać obowiązujące regulacje lokalne i wymogi sanitarne.
Dokumentacja zgody i pełna karta zabiegu to nie tylko dobra praktyka medyczna, ale elementy minimalizujące ryzyko prawne.
Etyka: nie obiecywać efektów wykraczających poza dostępne dowody; uczciwie informować o niepewnościach i alternatywach.

K. Przykładowe materiały edukacyjne do tej sekcji

Formularz wywiadu przedzabiegowego (PDF, gotowy do wydruku) — 1 strona.
Formularz zgody świadomej (PDF) — 1–2 strony z informacją o ryzyku i zgodą na zdjęcia dokumentacyjne.
Algorytm decyzyjny w formie graficznej (flowchart) — wersja A4 do powieszenia w gabinecie.
Case bank: 12 scenariuszy do ćwiczeń (od prostych do złożonych) z kluczami odpowiedzi.

L. Konkretne, wykonalne kroki — co wykonać teraz (dla autora kursu / instruktora)

Utwórz i zaimplementuj w Moodle formularz wywiadu + formularz zgody jako zasoby do pobrania (format PDF + edytowalny DOCX).
Przygotuj flowchart decyzyjny (A4) — eksport do PDF — do druku dla wszystkich stacji praktycznych.
Opracuj 12 scenariuszy OSCE (3 poziomy trudności) z checklistami oceny i wprowadź je do banku zadań.
Stwórz szablony dokumentacji incydentu oraz instrukcje postępowania awaryjnego (procedury BHP).
Zorganizuj sesję symulacyjną: jeden dzień poświęcony wyłącznie na rozpoznawanie przeciwwskazań i symulacje powikłań (min. 4 stacje).