8.1.1 Muzyka w terapii tradycyjnej w Azji (m.in. Chiny, Indie, Japonia)
1. Rola tradycyjnych instrumentów w terapii muzycznej – guzheng, sitar, koto
Instrumenty tradycyjne Azji, takie jak chiński guzheng, indyjski sitar i japoński koto, od wieków są integralną częścią praktyk duchowych i leczniczych, w których dźwięk nie jest jedynie elementem estetycznym, ale nośnikiem energii, emocji i łącznikiem pomiędzy ciałem, umysłem i wszechświatem. Każdy z tych instrumentów niesie ze sobą unikatowy system harmonii i wibracji, który ma zastosowanie zarówno w terapii indywidualnej, jak i grupowej.
1. Guzheng
Guzheng, czyli tradycyjna cytra chińska o 21 strunach, uznawany jest za instrument balansujący energie yin i yang. Charakteryzuje się delikatnym, niemal eterycznym brzmieniem, które - według klasycznej medycyny chińskiej - harmonizuje przepływ qi w meridianach.
Teoretyczne podstawy terapeutyczne:
W systemie Pięciu Przemian guzheng wykorzystywany jest do wzmacniania elementu Wody i Drzewa (wpływającego na emocje strachu i gniewu),
Dźwięki strun ułożone w tradycyjnej pentatonice chińskiej działają kołysząco na fale mózgowe, powodując stan alfa,
Technika vibrato (yao yin) stymuluje łuki emocjonalne w ciele migdałowatym, łagodząc napięcia psychiczne.
Praktyczne ćwiczenia terapeutyczne:
"Strumień spokojnej wody": pacjent siedzi obok guzhengu, a terapeuta gra prostą progresję opartą na pentatonice D-dur, w rytmie oddechu pacjenta. Zadaniem pacjenta jest zsynchronizowanie oddechu z delikatnym glissando wykonywanym przez terapeutę.
"Echo emocji": pacjent gra pojedyncze dźwięki, które terapeuta powtarza z lekkim opóźnieniem, stosując vibrato. Wspólna analiza odczuć po każdym cyklu.
"Mapa ciała": terapeuta przypisuje konkretne struny do konkretnych części ciała (np. najniższe tony – stopy, średnie – brzuch, wysokie – głowa). Pacjent wskazuje miejsce napięcia, a terapeuta gra wybrane struny.
2. Sitar
Sitar, klasyczny indyjski instrument strunowy o bogatym spektrum alikwotów, posiada zdolność indukowania głębokich stanów medytacyjnych poprzez rezonans drgających strun pobocznych. W hinduskiej muzykoterapii traktowany jest jako instrument łączący człowieka z uniwersalną wibracją Brahmana.
Teoretyczne podstawy terapeutyczne:
Każda raga przypisywana jest konkretnej porze dnia i stanowi odbicie określonych emocji (rasa): np. raga Bhairavi – pokora i oczyszczenie,
Sitar wpływa na aktywację czakr, zwłaszcza Vishuddha (gardło) i Anahata (serce),
Rytmiczne struktury (tala) porządkują rytm biologiczny i synchronizują pracę serca.
Praktyczne ćwiczenia terapeutyczne:
"Krąg ragi": pacjenci słuchają fragmentu ragi granej na żywo, po czym odtwarzają jej emocjonalną barwę przez rysunek lub improwizację głosową.
"Czakrowe przesunięcie": terapeuta gra prostą melodię na sitarze, koncentrując się na skali odpowiadającej danej czakrze. Pacjent skupia uwagę na wibracjach w odpowiadającym miejscu ciała.
"Dialog ragiczny": w parach, jeden pacjent improwizuje rytm na bębnie tabla, drugi odpowiada dźwiękiem sitaru. Zmiana rôl i omówienie wzajemnych emocji.
3. Koto
Japoński koto, cytra z 13 strunami, funkcjonuje jako instrument ceremonialny, którego brzmienie wspomaga praktykę kontemplacji i oczyszczenia umysłu. Używany był w terapii dworskiej już w VIII wieku.
Teoretyczne podstawy terapeutyczne:
Skale stosowane w grze na koto (np. skala hirajoshi) zawierają interwały minimalizujące napięcie psychiczne,
Sposób wydobycia dźwięku (szarpanie z przeciągłym rozbrzmiewaniem) przypomina fazę wydechu i wywołuje efekt parasympatyczny,
Ciche pauzy między dźwiękami wzmacniają introspekcję i obecność świadomości w „tu i teraz”.
Praktyczne ćwiczenia terapeutyczne:
"Pauza i brzmienie": pacjent gra pojedyncze dźwięki, koncentrując się na czasie ich trwania i pauzach między nimi. Po każdym cyklu zapisuje odczucie.
"Dźwięk intencji": pacjent wybiera jednorazowo emocję (np. spokój, żal), gra serię powtórzeń tej samej struny i notuje, jak zmienia się jakość odczuwania emocji.
"Muzyczna kaligrafia": terapeuta daje kartki z japońskimi znakami. Każdy pacjent przypisuje dany znak do dźwięku na koto i komponuje krótką medytację dźwiękową.
Wszystkie powyższe techniki łączy wspólna cecha: subtelna modulacja dźwięku jako narzędzia transformacji stanu świadomości, emocji i napięć somatycznych. Terapeutyczna rola guzhengu, sitaru i koto leży nie tylko w ich brzmieniu, ale w sposobie ich użycia – rytualnym, kontemplacyjnym, ukierunkowanym na harmonizację. Praktyczne zastosowanie tych instrumentów w terapii pozwala na twórcze i zindywidualizowane podejście, w którym pacjent nie jest jedynie odbiorcą, lecz aktywnym współtwórcą własnego procesu uzdrawiania.