8.4.4. Warsztat: tworzenie społecznych projektów terapeutycznych

2. Diagnoza potrzeb społecznych jako podstawa do projektowania działań terapeutycznych

1. Teoria diagnozy potrzeb

1. Definicja i zakres

   • Diagnoza potrzeb to systematyczny proces identyfikacji, analizy i hierarchizacji problemów oraz aspiracji danej grupy czy społeczności. W kontekście muzykoterapii społecznej obejmuje zarówno sferę psychospołeczną (izolacja, samotność, napięcia międzypokoleniowe, międzykulturowe itp.), jak i zasoby (umiejętności muzyczne, infrastruktura, sieć wsparcia).

2. Modele podejścia

   • Model „bottom-up” (od potrzeb odczuwanych „od dołu”): bezpośredni kontakt z uczestnikami, słuchanie głosów marginalizowanych.

   • Model „top-down” (od strategii instytucjonalnych „z góry”): uwzględnia wymagania grantodawców, założeń polityki społecznej i zdrowotnej.

   • Model mieszany: łączy oba podejścia, zapewniając adekwatność do realiów społecznych i spełnienie kryteriów finansowania.

2. Etapy diagnozy

1. Przygotowanie

   • Zespół diagnozujący: muzykoterapeuta, socjolog, lokalny lider społeczny.

   • Zakres badania: ustalenie obszaru geograficznego, demograficznego i tematycznego (np. seniorzy w dzielnicy X, młodzież migrancka w mieście Y).

2. Gromadzenie danych

   • Metody jakościowe:

     • Wywiady pogłębione z przedstawicielami grup docelowych (pytania o bieżące wyzwania, oczekiwania wobec muzyki i terapii, bariery uczestnictwa).

     • Grupy fokusowe: moderowane dyskusje, w których uczestnicy nawzajem konfrontują opinie, co uwypukla potrzeby i priorytety.

   • Metody ilościowe:

     • Ankiety – papierowe lub on-line, zawierające pytania o częstotliwość spotkań kulturalnych, poczucie przynależności, poziom stresu i dostępu do zasobów muzycznych.

     • Statystyki lokalne – dane urzędów o bezrobociu, wsparciu socjalnym, liczbie instytucji kultury.

3. Analiza i priorytetyzacja

   • Macierz ważności/pilności: potrzeby oceniane pod kątem wpływu na dobrostan społeczny (np. izolacja seniorów, wzrost agresji młodzieży) i możliwości szybkiego rozwiązania (dostępność instrumentów, sal, prowadzących).

   • Mapa problemów: wizualne zestawienie przyczyn i skutków – np. brak zajęć integracyjnych → poczucie wykluczenia → wzrost lęku społecznego.

4. Raport końcowy

   • Zestawienie kluczowych potrzeb, rekomendacje działań muzykoterapeutycznych, lista zasobów do pozyskania.

3. Praktyczne ćwiczenia warsztatowe

1. Ćwiczenie „Tablica potrzeb”

   • Uczestnicy otrzymują duży arkusz papieru podzielony na cztery kwadranty: „Najbardziej palące”, „Pilne, ale mniej ważne”, „Ważne, ale mniej pilne”, „Ani ważne, ani pilne”. Każdy wkleja karteczki z potrzebami, następnie grupują i dyskutują priorytety.

2. Ćwiczenie „Wywiad symulowany”

   • Podział na pary: jedna osoba odgrywa rolę mieszkańca z określonym problemem (np. samotność, bariery językowe), druga – muzykoterapeuty. Ćwiczą techniki zadawania pytań otwartych („Jakie sytuacje powodują, że czujesz się wykluczony?”) i zamkniętych. Następnie zmiana ról.

3. Ćwiczenie „Mapa zasobów”

   • Na planszy z obrysem dzielnicy umieszczają karty z istniejącymi zasobami: sale prób, instrumenty, wolontariusze, fundusze. Pozwala to zobaczyć luki i punkty wsparcia dla przyszłych projektów.

4. Ćwiczenie „Ankieta w 5 minut”

   • Uczestnicy w grupach tworzą krótką ankietę (5 pytań) dla lokalnej społeczności. Po 10 min prezentują pytania, korygują je pod kątem jasności i przydatności danych.

5. Ćwiczenie „Priorytetyzacja metod”

   • Grupy oceniają różne metody zbierania danych (wywiady, ankiety, obserwacje) pod kątem czasu, kosztów i wiarygodności. Tworzą rekomendację dla zespołu projektowego, które metody zastosować jako pierwsze.

4. Integracja wyników diagnozy z projektowaniem działań

1. Tłumaczenie potrzeb na cele terapeutyczne

   • Każdą zidentyfikowaną potrzebę łączy się z adekwatnym celem muzykoterapeutycznym. Przykład: potrzeba „przełamania lęku przed wystąpieniami” → cel „poprawa odwagi ekspresji w grupie poprzez improwizację wokalną”.

2. Zgodność z zasobami i ograniczeniami

   • W oparciu o mapę zasobów dobiera się formy zajęć: perkusja grupowa w świetlicach, śpiew wielogłosowy w domach kultury, mobilne studio nagrań dla osób w kryzysie bezdomności.

3. Harmonogram oraz wskaźniki sukcesu

   • Źródła diagnozy określają terminy pilnych działań (np. sesje natychmiastowe dla ofiar przemocy domowej) i wskaźniki weryfikacji (ankiety satysfakcji, obserwacje zachowań społecznych, liczba uczestnictw powtarzalnych).

Dzięki rzetelnej diagnozie potrzeb społecznych muzykoterapeuta może stworzyć projekt idealnie odpowiadający specyfice grupy, wykorzystujący realne zasoby i przynoszący wymierne korzyści zarówno w sferze społecznej, jak i terapeutycznej.