7.3.3. Muzykoterapia inspirowana rytuałami afrykańskimi, indiańskimi i syberyjskimi

3. Techniki muzyczne używane w kulturach syberyjskich

1. Tonalna struktura śpiewu syberyjskiego (khöömei, khoomei, schamanic throat singing)
   a. Teoria: rezonans harmoniczny i kulturowe pochodzenie
   W Syberii, zwłaszcza w tradycji Tuwy i Jakutów (Sachów), kluczową techniką wokalną jest khöömei (również zapisywane jako khoomei, xöömei, czy śpiew gardłowy). Z perspektywy akustycznej khöömei polega na jednoczesnym wytworzeniu dwóch lub więcej tonów: podstawowego tonu (fundamentalnego) z niskim spektrum (zazwyczaj ok. 100–200 Hz) oraz jednoczesnej modulacji jednej lub więcej overtone (tonów harmonicznych) w zakresie 700–2500 Hz. Te overtone są słyszalne jako wyższe melodyjne „gwizdy” płynące ponad drżącym, głębokim podkładem. W tradycji tuwińskiej wyróżnia się kilka stylów khöömei (nort, kargyraa, sygyt, ezenggileer, borbangnadyr), z których każdy ma własny sposób artykulacji rezonatorów jamy ustnej i gardła, a także charakterystyczny układ formantów:

   • Kargyraa: cechuje się bardzo głębokim, drżącym podłożem (często ok. 85–100 Hz), z overtone w obrębie 500–1500 Hz, uzyskiwanymi przez silne obniżenie strun głosowych i napięcie górnej części gardła, co powoduje charakterystyczne „chrumkanie” w tonie.

   • Sygyt: polega na uzyskaniu wąskiego pasma formantowego (ok. 1000–2000 Hz), przy mocno otwartej jamie ustnej; overtone brzmią klarownie, przypominając gwizd, podczas gdy ton podstawowy pozostaje niemal niewyczuwalny.

   • Ozansy (ezenggileer): ma rytmiczny charakter, overtone pulsują w takt przypominający galop konia; wytwarza efekt lekkiego falowania, co symbolizuje galop zwierzęcia.

   • Borbangnadyr: styl ukierunkowany na modulację overtone w sposób spiralny, połączony z chwilowymi zmianami barwy tonu podstawowego; używany do wprowadzania w trans podczas długich obrzędów.

   • Nort: tradycyjny śpiew dewocjonalny, tonalność przypominająca dźwięk dzwonka kamiennego, w której overtone układają się w charakterystyczny wzór przypominający brzmienie rogu.

   Z perspektywy terapeutycznej khöömei działa wielopoziomowo:

   1. Fizjologicznie: wibracje wytwarzane w krtani i głębokim gardle oddziałują na rezonans w zatokach, kościach czaszki i klatce piersiowej, co może doprowadzić do wprowadzenia w stan alfa/theta; dodatkowo dźwięk niskiego kargyraa wypływa z okolicy oskrzeli, co wspiera naturalną pracę przepony.

   2. Neurologicznie: modulacja overtone zmusza słuch do „słyszenia wielowarstwowych dźwięków”, co angażuje złożone obszary kory słuchowej i hipokampa, sprzyjając stanom głębokiej koncentracji i transu.

   3. Kulturowo-duchowo: w tradycji tuwińskiej khöömei jest postrzegany jako dar od natury; szamani wierzą, że każdy styl ma ściśle określoną funkcję – np. kargyraa do leczenia chorób związanych z dolną częścią ciała (dolegliwości układu oddechowego, schorzenia nerek), a sygyt do leczenia problemów psychicznych (depresja, stany lękowe).

   b. Ćwiczenia praktyczne

   1. Podstawowe wprowadzenie do khöömei – rezonans przestrzeni jamy ustnej

      • Przygotowanie: Stań w lekkim rozkroku, kręgosłup prosto, barki zrelaksowane, broda lekko uniesiona.

      • Ćwiczenie 1 (oddechowe):

        1. Weź głęboki wdech przez nos, rozciągając przeponę (licz do 4).

        2. Wypuść powolny wydech ustami, starając się przeprowadzić dźwięk „hhh” (jak wydech z długim jękiem).

        3. Powtórz 10 razy; celem jest wyczucie rezonansu w klatce piersiowej i w dolnej części gardła.

      • Ćwiczenie 2 (ton podstawowy):

        1. Weź wdech przez nos, a na wydechu wydaj dźwięk „ng” (jak końcowa spółgłoska angielskiego słowa „sing”), utrzymując rezonans w gardle.

        2. Utrzymaj dźwięk przez 4–6 sekund; powtórz 8 razy.

        3. Obserwuj, czy odczuwasz wibracje w dolnej krtani i w zatokach szczękowych.

      • Ćwiczenie 3 (podstawowe khöömei – sygyt):

        1. Zacznij od dźwięku „ng” na wysokości ok. 150 Hz (lub najniższego możliwego dla ciebie).

        2. Przestaw język w taki sposób, by w tylnej części jamy ustnej pozostał wąski kanał (jak przy wymawianiu dźwięku „ee”).

        3. Na wydechu zacznij „gwizdać” overtone: początkowo senza dźwięku podstawowego, a potem z nim.

        4. Cel: uzyskać wyraźny, czysty ton ok. 1000–1500 Hz.

        5. Powtórz 5 razy, każdorazowo utrzymując overtone przez co najmniej 3 sekundy; między powtórzeniami odczekaj 5 sekund ciszy, by rozluźnić gardło.

   2. Rozbudowa khöömei – kargyraa i ezenggileer

      • Ćwiczenie 1 (kargyraa – ton niskotonowy):

        1. Weź głęboki wdech; przy wydechu zacznij od wibracji gardła jak przy chrypie („grrr” w środku gardła).

        2. Skoncentruj się na drżeniu strun głosowych w dolnej części krtani; celem jest obniżenie tonu do około 80–100 Hz.

        3. Gdy dźwięk jest stabilny, lekko rozluźnij tylną część języka, by usłyszeć overtone w przedniej części ust.

        4. Ćwicz 5 razy po 10 sekund każda sesja, z przerwą 10 sekund.

      • Ćwiczenie 2 (ezenggileer – rytm galopu):

        1. Wydaj dźwięk kargyraa; po uzyskaniu stabilnego tonu (80–100 Hz) zacznij pulsować językiem w rytmie 3:2 (czyli: trzy podzakłamki overtone na dwa uderzenia podstawowego) – przypomina to rytm galopu konia.

        2. Synchronizuj pulsacje overtone z wyobrażeniem rytmicznego stąpania końskich kopyt.

        3. Utrzymuj 15 sekund, odpocznij 10 sekund; powtórz 5 razy.

        4. Cel: wprowadzenie w stan transu poprzez zwiększenie rytmicznej energii overtone, co angażuje dodatkowo obszary motoryczne mózgu.

   3. Łączenie khöömei z instrumantalnym pulsem (powwow drum, igil)

      • Ćwiczenie 1 (synchronizacja bębna powwow 60 BPM + sygyt):

        1. Włącz metronom na 60 BPM (takt 4/4).

        2. Na każde uderzenie metronomu „BASS” śpiewaj sygyt (ton overtone ok. 1000 Hz) w synchronizacji z fundamentalnym „ng” na półtakt (między uderzeniami).

        3. Cel: uzyskać wrażenie „uniesienia” overtone ponad puls bębna.

        4. Ćwicz 5 minut, z krótkimi przerwami co 1 minutę.

      • Ćwiczenie 2 (igil + khöömei – polirytmia 6:4):

        1. Igil (syberyjska ala kobzi) – dwustrunowy instrument, strunowany do D3 (146 Hz) i A3 (220 Hz). Rozpocznij prostą frazą: D3 – D3 – A3 (w metrum 6/8, tempo 90 BPM).

        2. Na tle igil śpiewaj kargyraa, modulując overtone w takcie 4/4, co tworzy polirytmię 6:4 (każdy takt igil przypada na półtoratakt kargyraa).

        3. Ćwiczenie ma na celu wzmocnienie zdolności synchronizacji z nierównoczesnymi strumieniami rytmicznymi – typowe w shamanicznym transie syberyjskim.

2. Drum syberyjski (shamanic drum) – konstrukcja i techniki gry
   a. Teoria: symbolika koła, centralny rezonator i rytm terapeutyczny
   W Syberii, zwłaszcza w tradycji Buriaci, Evenków, Chantów (Khantów) i Mansiów, centralnym instrumentem rytualnym jest drum szamański – płaski bęben ramowy o średnicy od 40 cm do 80 cm, zrobiony z wygiętego kołka brzozowego (łączonego w krąg) i obity skórami renifera, łosia lub jelenia. Płaskie korpusy drumów często mają na wierzchu malowane symbole: drzewo życia, duże oko reprezentujące wszechwidzącego duchowego opiekuna, zygzakowate wzory symbolizujące wędrówkę szamana do świata duchów. Rytm bębna szamańskiego nie jest zredukowany do metrum zachodniego 4/4, lecz bazuje na pulsie często nieregularnym, dostosowanym do intencji obrzędu:

   • Rytm „wandering beat” – przypomina nieregularne opadanie kropel wody i falowanie zwierząt, co symbolizuje podróż szamana do trzech światów (dolnego, środkowego i górnego); tempo waha się między 50 a 75 BPM, z subtelnymi akcentami na 2. i 5. półnutę (takt 7/8).

   • Rytm „breath of the forest” – dłuższe uderzenia bass co 3 sekundy, z krótkim echo (naturalny pogłos skóry); celem jest wywołanie stanu głębokiej medytacji i wprowadzenie w rezonans z naturą.
     Z perspektywy terapeutycznej, nieregularny rytm (tzw. oddolna synkopa) rozbija schemat myślenia liniowego, wymusza na mózgu zaangażowanie układów odpowiedzialnych za detekcję wzorców, co sprzyja wejściu w stan theta. Ponadto, drgania niskich częstotliwości (około 50–80 Hz w fazach bass) przenikają przez odzież i ciało, stymulując receptory w mięśniach i kościach (czyli mechanoreceptory typu Paciniego), co może prowadzić do poczucia „rozgrzewki” i rozluźnienia tkanek – istotne w muzykoterapii ciała.

   b. Ćwiczenia praktyczne

   1. Budowa i strojenie drum szamańskiego

      • Instrukcja konstrukcyjna (teoretyczna):

        1. Wybierz dojrzałą brzozę – złóż z podłużnych listew koło o średnicy 50 cm; mocno połącz brzegi rzemieniami z kory brzozy.

        2. Na ramę nałóż skórę renifera – wcześniej namoczoną, by uzyskać elastyczność; dokładnie naciągnij skórę, by wyeliminować fałdy, a następnie zabezpiecz kołki kołnierzami drewnianymi w otworach wokół ramy.

        3. Pozwól skórze wyschnąć w kontrolowanych warunkach: temperatura ok. 20 °C, wilgotność 50 %.

        4. Po wyschnięciu skóra powinna dawać rezonans w zakresie 50–80 Hz przy uderzeniu w środek bębna.

      • Ćwiczenie: ocena rezonansu:

        1. Uderz dłonią w środek bębna – oceń, czy dźwięk bass trwa co najmniej 2,5 s (naturalne echo).

        2. Uderz w krawędź skórną – sprawdź, czy powstaje krótszy „slap” (200–500 ms).

        3. Jeżeli rezonans jest zbyt krótki (<1,5 s), skóra jest zbyt luźna – dodaj napięcie przez ponowny naciąg lub lekkie zwilżenie i dosuszenie.

        4. Jeśli rezonans jest zbyt długi (>3,5 s), skóra może być zbyt napięta – lekko ją rozluźnij, osusz ją w cieplejszym miejscu.

   2. Podstawowe wzorce gry na drum szamańskim

      • Ćwiczenie 1 (rytm „wandering beat” 7/8):

        1. Ustaw tempo 70 BPM i wzór 7/8 (licz „1–2–3–4–5–6–7” na jedno pełne uderzenie bass), a następnie „pauza” na uderzenie 1 następnego taktu:
           – Bass (środek): takty 1 i 4 (słyszalny boom),
           – Slap (krawędź): uderzenia 2, 5 (krótki „tup”),
           – Ćwierćnuty w międzyczasie delikatne uderzenia dłonią w krawędź (bez dźwięku bass) na uderzenia 3, 6, 7 – co dodaje nieregularność.

        2. Ćwiczenie:
           – Praktyk losowo moduluję dynamikę: w taktach 1–4 bass jest forte, w 5–8 pianissimo, w 9–12 mezzo-forte;
           – Cel: wyczucie nieregularnej synchroniczności ciała i oddechu.
           – Ćwiczenie powtarzamy 5 minut, a następnie wprowadzamy 2-minutowy odpoczynek w ciszy; między kolejnymi rundami zmieniamy tempo +/– 5 BPM, by obserwować adaptację.

      • Ćwiczenie 2 (rytm „breath of the forest” – 3 s bass + echo):

        1. Uderz w środek (bass) i odczekaj 3 s, zanim dasz kolejny bass; między nimi używaj delikatnych palma slap (0,5 s rytm) przez 2,5 s, co symuluje subtelne szmery lasu.

        2. Instrukcja:

           „Skoncentruj się na wibracji bass w okolicy mostka. Po uderzeniu zamknij oczy, wstrzymaj oddech na 1 s, potem powoli wypuść powietrze, słuchając echa skóry.”

        3. Ćwicz 10 minut, celując w to, by wibracja bass wprowadziła oddech w stan 4/3 (4 s wdech, 3 s wydech), co sprzyja koherencji serca i oddechu.

      • Ćwiczenie 3 (transowa improwizacja 6/8 + khöömei):

        1. Ustaw drum w progu rozpoznawalnym – tempo 70 BPM, metrum 6/8: uderzenie bass na półnuty 1 i 4, subtelny slap na ósemki 2, 3, 5, 6.

        2. Terapeuta śpiewa khöömei (sygyt) na overtone ok. 1200 Hz; pacjent słucha i analizuje, czy może zestroić oddech – wdech na bass, wydech na overtone.

        3. Cel: wprowadzać pacjenta w głęboką transową synchronizację: z każdym bass 6/8 śpiew khöömei staje się wyraźniejszy, a następnie cichnie między półnutami.

        4. Ćwiczenie trwa 7 minut: 5 min głęboka praktyka, 2 minuty wyciszenie i milczenie.

   3. Techniki stylizowane: syberyjskie pieśni lecznicze z drumem i khöömei

      • Ćwiczenie 1 (pieśń „Kumys of Spirits” – lecznicza fraza 8 takty):

        1. Fraza melodii (wokal): „Haa–haa–HAA–haa–humm–humm–HO–HO” (kadencje w tonacji D minor), gdzie „hoo” to overtone ok. 1400 Hz, a „haa” to dźwięk podstawowy D3 (146 Hz).

        2. Drum w tle: rytm w metrum 4/4, tempo 65 BPM, bass na 1 i 3, slap na 2, 4.

        3. Ćwiczenie:
           – Uczestnik śpiewa frazę na overtone (nahum), utrzymując drżenie gardła (kargyraa) w drugim półtaktie każdego taktu;
           – W raz z drumem, moduluj dynamicznie – crescendo w takcie 4, diminuendo w takcie 8.

        4. Cel: przekazać intencję „oczyszczenia” – fraza „humm” ma symbolizować oddech „odpuszczenia” choroby.

      • Ćwiczenie 2 (pieśń „Spirits of the Taiga” – narracyjny khöömei):

        1. Tekst (vocables + słowa Sachaw): „Hooy–hoo (Hooy Ooyam) – Haa–hoo (Haa Ayar) – Huy–hee (Huy Oktoor) – Hii–hoo (Hii Osh)…” (długość frazy: 16 taktów 6/8, 90 BPM).

        2. Drum: metrum 6/8, bass na 1 i 4, slap na 2, 5, delikatne ósemki na 3, 6;

        3. Instrukcja:
           – Fraza „Hooy–hoo” pochodzi od nazwy „Yam”, symbolu duchowej rzeki; przy tych sylabach śpiewający wykonuje lekki obrót głowy w prawo i w lewo (symbol przepływu rzeki).
           – W frazie „Huy–hee” i „Hii–hoo” schamanka (lub terapeuta) dotyka bębna dłonią, by wprowadzić delikatne drżenie w rezonans skóry.

        4. Ćwiczenie:
           – 8 uczestników stoi w kręgu, każdy z drumem 6/8, jeden śpiewa proponowaną frazę, pozostali dołączają „hoo”, gdy słyszą frazę wiodącą.
           – Po 8 taktach rola śpiewającego zmienia się z kimś siedzącym; celem: zaangażować wszystkich w kolektywną narrację.
           – Po sekwencji 16 taktów następuje faza „ciszy słuchania”: grupowe słuchanie echa dźwięków.

3. Instrumenty towarzyszące i ornamentacja perkusyjna
   a. Jaw harp (khomus, jew’s harp) – rezonans jamy ustnej i drgania w kościach

   • Teoria: Khomus (Tuwa: xomus) to rdzenny instrument, którego rdzeń stanowi metalowa sprężyna przymocowana do ramki. Wibracja sprężyny wytwarza podstawowy ton ok. 150–200 Hz, natomiast zmiany kształtu jamy ustnej i ustawienie języka pozwalają uzyskać overtone (600–1200 Hz). Tradycyjnie uważa się, że khomus wywołuje wibracje w kościach twarzy, przekazując jednocześnie „głos posłańców duchów dzikich zwierząt”. Ponadto, drgania przy kontakcie z kośćmi czaszki stymulują receptory somatosensoryczne, co może wpływać na obniżenie napięcia w okolicy twarzy i głowy – pomocne w leczeniu migren czy napięciowych bólów głowy.

   • Ćwiczenia praktyczne

     1. Podstawowa technika – rezonans w jamie ustnej:
        – Ustaw khomus na środku warg, przymocuj lekko do zębów – sprężyna spoczywa na wargach.
        – Delikatnie pociągnij sprężynę palcem, by wprowadzić ją w rezonans (2–3 palpusy pulsacyjne).
        – Zmieniaj kształt jamy ustnej: szerokie „o”, wąskie „e”, aby uzyskać overtone.
        – Ćwiczenie powtórz 10 razy po 20 s każde, z 10 s przerwy.

     2. Ćwiczenie zaawansowane – modulacja rytmiczna (6/8 + khöömei):
        – Połącz khomus z khöömei (np. kargyraa): na niskim podkładzie wyśpiewaj kargyraa, a jednocześnie chwyć khomus i moduluj overtone w rytmie 6/8 (95 BPM).
        – Cel: stworzyć wrażenie wielowarstwowego strojącego się dźwięku; dźwięk khomus „unosi się” nad gardłowym bass kargyraa.
        – Ćwiczenie trwa 5 min, powtórz trzy razy, każdorazowo zwiększając długość frazy o 2 s.

   b. Tambourine (turkestanisanje, frame drum z grzechoczącymi metalowymi blaszkami)

   • Teoria: W tradycji Chantów i Yakutów tambourine (często nazywany „prorocką tarabanką”) jest używany do maskowania intensywnego pulsowania bębna szamańskiego i wprowadzania dodatkowego szmeru, który symbolizuje oddech natury (szum trawy, liści). Podczas rytuałów, gdy szaman wchodzi w stan transu, tambourine pomaga utrzymać równowagę psychoakustyczną: dźwięk blaszanych blaszek (ok. 2–4 kHz) w połączeniu z niskim bębnem (50 Hz) stymuluje obszary słuchowe w różnych zakresach częstotliwości, co może prowadzić do wyłączenia filtra korowego i otwarcia na doświadczenia transowe.

   • Ćwiczenia praktyczne

     1. Podstawowa technika uderzeń i szumów:
        – Trzyczęściowy tambourine: drewniany korpus ok. 35 cm średnicy, 8 blaszek rozłożonych równomiernie.
        – Uderzaj pałeczką gumową w korpus (na dole, aby wydobyć głębszy dźwięk), a następnie potrząśnij tambourine lekko, by uruchomić szelest blaszek.
        – Ćwiczenie: 10 uderzeń bass w tempie 60 BPM, zaraz po każdym uderzeniu 4 lekkie potrząśnięcia (szum blaszek); powtórz 5 razy.

     2. Ćwiczenie rytmiczno-tektoniczne (4/4 + improvisacja 3/4):
        – Ustaw metronom na 80 BPM w metrum 4/4.
        – Uderzaj tambourine na 1 i 3, podczas gdy improwizujesz lekki szum blaszek w taktach 3/4 (co 3 ćwierćnuty):
        – Takt 4/4: Bass (1) – clap (2) – Bass (3) – clap (4)
        – Takt 3/4 (efemeryczny): shake-blaszki (1), pauza (2), shake-blaszki (3).
        – Cel: wprowadzenie lekko nieregularnych szumów w regularne pole rytmiczne, co wzmacnia percepcję transową: mózg musi jednocześnie wykrywać rytm bazowy i subtelne dźwięki blaszek.
        – Ćwiczenie 5 min, przerwa 1 min, powtórz 4 razy.

4. Flet czamański syberyjski (tuwańskie dazhaanning khomuse, czy turkmeński karga-dala)
   a. Teoria: instrument powietrznego łącznika ze światem duchów
   Flet szamański spotykany jest głównie w tradycjach pustynnych nomadów Syberii Południowej (Tuwy, Buriacji) – drzewiane rurki (brzozowe, lipowe) o długości 50–60 cm, z trzema otworami (2 po stronie zewnętrznej, 1 od spodu), otworem ust, a na końcu rezonatorem zrobionym z miseczki kości. Skala wielotonowa obejmuje 4 podstawowe noty (D4–F D5–A4–C5), co odpowiada skali pentatonicznej z pominięciem półtonów. Wierzono, że każda melodia odzwierciedla śpiew zwierząt preriowych (wilki, bizony), a flet używany jest do komunikacji z siłami natury, by uzyskać wsparcie w uzdrawianiu lub w polowaniu. Dźwięk flauty jest liryczny, noszący, czasami modulowany, by imitować echo pustyni. W kontekście uzdrawiania dźwiękiem, flet ma funkcjonować jako „powietrzny łącznik”: wibracje przenoszą się przez przestrzeń i wypełniają słuchacza subtelnymi modulacjami, co sprzyja otwarciu klatki piersiowej, rozluźnieniu międzyżebrowych mięśni oddechowych i pobudzeniu parasympatycznemu.

   b. Ćwiczenia praktyczne

   1. Podstawowa skala i control oddechu (C4–D4–E4–G4–A4)

      • Przygotowanie: Ustaw się w pozycji siedzącej, tułów prosto, ramiona zrelaksowane, flet skierowany nieco w dół (kąt ~15°).

      • Ćwiczenie 1 (tony pojedyncze):

        1. Otwórz usta szeroko, przyłóż usta do wlotu fletu, by uzyskać czysty ton D4 (ok. 293 Hz).

        2. Wdech pełny (4 s), na wydechu utrzymaj D4 przez 3 s (delikatne vibrato, naciskając boczny otwór palcem), 1 s pauzy – powtórz 5 razy.

        3. Następnie przejdź w górę: D4→F D5 (Ok. 586 Hz) w takcie 6/8 (tempo 80 BPM), utrzymując overtone w rezonatorze z kości.

        4. Powtórz dla E4 (330 Hz), G4 (392 Hz), A4 (440 Hz) – każdorazowo 5 powtórzeń wdech–wydech.

      • Ćwiczenie 2 (fraza uzdrawiająca „Whispering Wind” – 8 takty):

        1. Fraza: D4 (2 ćwierćnuty) – F D5 (2 ósemki) – A4 (1 ćwierćnuta) – E4 (1 półnuta), w takcie 4/4, tempo 70 BPM.

        2. Każdy takt zawiera wpis:
           – Takt 1: D4 (2), F D5 (2),
           – Takt 2: A4 (2), E4 (2),
           – Takt 3: F D5 (2), D4 (2),
           – Takt 4: E4 (4 ósemki, crescendo od pp do mf).

        3. – Utrzymuj równomierny oddech: wdech 3 s, wydech 4 s w taktywaniu, by uzyskać „przepływ powietrza”.

        4. Cel: wprowadzić „wiatr” do klatki piersiowej i górnych partii pleców, co wspomaga relaksację i otwarcie klatki.

        5. Powtórz frazę 4 razy, odpoczynek 1 min.

   2. Zaawansowana improwizacja „Echo Steppe”

      • Ćwiczenie w duecie flet + khöömei (30 min):

        1. Ustaw tempo flauty 65 BPM w metrum 6/8.

        2. Śpiewający khöömei zaczyna kargyraa na D3 (146 Hz), podążając za pulsem flauty (bass na 1 i 4).

        3. Flauta gra frazy „Echo Steppe” (wstęp: D4–E4–F D5–G4–E4, rozwinięcie: A4–G4–E4–D4, zakończenie: D4–D4).

        4. Zadanie:
           – Gdy flet gra D4, kargyraa jest na D3; gdy flet przechodzi do E4–F D5, overtone sygyt (ok. 1000 Hz) ma rezonować,
           – Gdy flet gra G4, kargyraa przechodzi w ezenggileer (pulsacja overtone w rytmie 3:2),
           – W trakcie całego ćwiczenia utrzymujy ciągły oddech 4/6, by nie zerwać ciągłości drgań.

        5. Po 15 min zmień role (flet ↔ khöömei).

   3. Flet + drum + khomus – triada uzdrawiająca

      • Ćwiczenie finałowe (45 min):

        1. Ustaw drum na metrum 4/4, 70 BPM (bass na 1, 3; slap na 2, 4).

        2. Flet wprowadza frazę „Whispering Wind” (z Ćw. 2.1); śpiewający khöömei z kargyraa harmonizuje na D3; khomus (jaw harp) w tle utrzymuje dźwięk 150–200 Hz.

        3. Wariant sekwencji (16 takty):
           – Takt 1–4: Drum solo w cn’t1 (simple 4/4), flet milczy, khöömei ćwierćnutowy „ng” na każdym bass, khomus delikatnie rezonuje w tle.
           – Takt 5–8: Flet wchodzi, gra frazę „Whispering Wind” (4/4, tempo 70 BPM), drum kontynuuje, khöömei przechodzi w sygyt (overtone 1200 Hz) synchronicznie z bass; khomus trzyma stały ton 170 Hz.
           – Takt 9–12: Drum przechodzi w 6/8 (tempo 75 BPM, bass na 1 i 4), flet improwizuje w skali D pentatonic (D4–E4–G4–A4–C5), sygyt modulowany w takt 4/8, khomus improwizuje sekcję overtone: G4–A4–C5.
           – Takt 13–16: Flet cichnie (fade-out), khöömei przechodzi w kargyraa (D3 pulsujące co 3 półnuty), drum zwalnia do 60 BPM, khomus cichnie do ostatniego drżenia (fade-out 15–16).

        4. Instrukcje dodatkowe:
           – W każdym takcie zwróć uwagę na oddech: wdech na bass w 4/4, wydech na overtone w 6/8, co sprzyja koherencji sercowi i hipokampowi.
           – Utrzymuj kontakt wzrokowy między muzykami – to wzmaga poczucie wspólnego pola pola energetycznego.
           – Po zakończeniu 16 taktów pozostają trzy minuty ciszy; każdy medytuje z dłońmi na klatce piersiowej (“czucie serca Ziemi”).

5. Techniki rytmiczne jawne i ukryte – praca z falami alfa/theta przez selektywne akcentowanie
   a. Teoria: akcenty i psychoakustyka
   W rytuałach syberyjskich szczególną uwagę zwraca się na to, jakie elementy rytmiczne są zaznaczone akcentem, a które służą jako „resonator tła”. Mikroakcenty (delikatne dołki w energii dłoni lub palców na skórze bębna) pojawiają się co dwie ósemki, co skutkuje wytworzeniem w mózgu wzorca fal alfa (~8–12 Hz), gdy tempo podstawowe wynosi 60–72 BPM (przypomina „łagodny śpiew drzew”). W 6/8, akcenty mogą być przesunięte, by wprowadzić w fale theta (~4–7 Hz), co tworzy poczucie „płynięcia” i sprzyja stanom głębokiego relaksu.
   b. Ćwiczenia praktyczne

   1. Silent Accent (z wracającym echem 7/8)

      • Przygotowanie: Metronom 70 BPM, drum w 7/8, khöömei w kargyraa.

      • Ćwiczenie:

        1. Takt 7/8: uderzenie bass na 1 i 4, lekkie slap na 2, 5, subtelne „ghost hits” (ciała dłoni lekko stykają się ze skórą) na 3, 6, 7 – co w sumie daje mikro-akcent: 1–2–ghost–4–5–ghost–ghost.

        2. Sygnalizuj to przez sygyt na overtone ok. 1200 Hz (na uderzenia ghost).

        3. Cel: kiedy mózg słyszy subtelne, słabo akcentowane uderzenia na ghost (3, 6, 7), wzbudza fale theta; overtone sygyt tworzy „świetlistą” warstwę, by wzmocnić poczucie unoszenia się.

        4. Ćwicz 5 min, następnie zmiana do metrum 4/4 w tempo 60 BPM – braki w ghostach, by obserwować, jak mózg reaguje na zmianę mikro-akcentacji.

   2. “Echo Layering” – nakładanie frazy flet + drum w interwale 5/4

      • Przygotowanie: Meter w 5/4, tempo 80 BPM, flet gra frazę Dw7 (D4–C5–A4–G4–E4). Drum: bass na 1, 3, slap na 2, 4, ghost na 5.

      • Ćwiczenie:

        1. Flauta wykonuje frazę w 5/4, utrzymując każde dźwięk przez całą ćwierćnutę (4 s oddech),

        2. Drum wprowadza powolną polifonię:
           – Takt 5/4: BASS (1) – slap (2) – BASS (3) – slap (4) – ghost (5),
           – Takt 5/4 (następny): ghost (1), slap (2), BASS (3), slap (4), ghost (5) – przywracanie akcentacji do 1 i 3.

        3. Uczestnicy śpiewają khöömei kargyraa w tle – overtone pojawia się tylko na ghostach (5 interwał), co zmusza słuch do wyszukania i wzmocnienia cząstkowej fali 400–500 Hz (drgania złożone).

        4. Cel: wprowadzić mózg w stan fal mieszanych alfa/theta: nieregularne akcenty w 5/4 (tempo 80 BPM, 1 takt = 3,75 s) zmuszają do głębszego nastawienia aktywności słuchowej.

6. Praktyczna kolekcja syberyjskich pieśni leczniczych (bez translacji słów)
   a. Pieśń „Taiga Whisper” (8 takty, D minor)

   • Teoria: Pieśń uzdrawiająca „Taiga Whisper” korzysta z progresji modalnej D minor (D–F –G–A–C–D) i zawiera elementy pentatoniczne, co obniża liczbę półtonów i minimalizuje dysonans. Melodyjne frazy wychodzą z głębokiego „humm” kargyraa, przechodząc w wyższe overtone sygyt w takt 5/8 i 3/8 w ramach każdego taktu 4/4, co wprowadza poczucie „łamanego pulsu” – podobnego do szumu drzew iglastych wietrzonych.

   • Ćwiczenie wykonawcze:

     1. Takt 1: kargyraa D3 (146 Hz) na bass, 2 ćwierćnuty; sygyt G4 (392 Hz) na 3́ ćwierćnute; kargyraa D3 na 4 ćwierćnutę.

     2. Takt 2: sygyt A4 (440 Hz) na 1, kargyraa D3 na 2, sygyt G4 na 3, kargyraa D3 na 4.

     3. Takt 3: D4 (293 Hz) na ćwierćnuty 1–2, sygyt C5 (523 Hz) na 3–4 (dopasowanie overtone).

     4. Takt 4: powtórzenie taktu 1.

     5. Takty 5–8: wolniejsze frazy, dłuższe wartośći (połówki i półnuty), dynamiczne crescendo do forte w takcie 8.

     6. Ćwicz 4 powtórzenia sekwencji 8 taktów, z 1 min przerwą między próbami.

   • Element praktyczny: po każdym powtórzeniu pozostaw 10 s ciszy, podczas której uczestnicy słuchają echa własnego głosu (rezonans w zatokach).

   b. Pieśń „Circle of Ancestors” (13 taktów, 7/8 + 6/8)

   • Teoria: Pieśń oparta jest na przeplataniu metrum 7/8 (niedomiar) i 6/8 (półmrok) – symbolizujących „niedoskonałość życia” i „przebłyski jasności” (światło przodków). Melodia wykorzystuje dźwięki D minor + B♭ major (D–F–A–C–B♭–D) w taktach 7/8, i powraca do czystego minoru w 6/8, co tworzy uczucie „powrotu do źródła”.

   • Ćwiczenie wykonawcze:

     1. Takt 1 (7/8): D3 (2 ćwierćnuty) – F D5 (2 ósemki) – A4 (2 ósemki) – C5 (1 ósemka), overtone sygyt (ok. 1200 Hz) na 6. ósemce.

     2. Takt 2 (7/8): B♭4 (220 Hz) – D4 (293 Hz) – G4 (392 Hz) – F D5 (overtone na ostatniej ósmej).

     3. Takt 3 (6/8): D3 (2 ósemki) – F D5 (2 ósemki) – A4 (2 ósemki), staccato.

     4. Takt 4 (6/8): C5 (2) – B♭4 (2) – D4 (2), crescendo od pp do mf.

     5. Powtórzenie taktu 1 (taki numer 5), 6 (taki nr 6), 7 (taki nr 7), a takt 8 powraca do struktury 7/8, takt 9–10 to 6/8, a takty 11–13 (7/8) – fraza kulawego zakończenia „Circle of Ancestors” – D4 (2) – F D5 (2) – C5 (2) – D5 (1).

     6. Ćwiczenie: powtórz 3 odcinki (13 taktów) w tempie 60 BPM; postaraj się, by każda zmiana metrum była płynna i by nie utracić rezonansu overtone.

   • Aspekt praktyczny: po każdej zmienia metrum wprowadź głęboki oddech (2 s wdech, 2 s wydech) – cel: podkreślić przejście między „niedoskonałością” (7/8) a „klarownością przodków” (6/8).

7. Technika budowania rytmu leczniczego: warstwowa paleta dźwięków
   a. Teoria: wielowarstwowość dźwiękowa i modulacja przestrzenna
   Syberyjskie terapie dźwiękowe kładą nacisk na stopniowanie warstw rytmicznych i harmonicznych, by prowadzić pacjenta przez kolejne stany świadomości: od ukołysania (low damped bass), przez wzrost napięcia (mid freq slaps, overtone), aż do fazy eksplozji (wysokie shakerowe szmery, intensywny khöömei). Kluczowe jest uwzględnienie przestrzeni rezonansowej – bęben i flet odgrywają się w odległości ok. 1–2 m od pacjenta, overtone khöömei dociera bezpośrednio do jamy czaszki, a jaw harp (khomus) przenika wibracje do kości policzkowych. Ta multi-layered palette pozwala aktywować różne poziomy percepcji somatycznej i słuchowej, co sprzyja doświadczaniu transu healingowego.

   b. Ćwiczenia praktyczne

   1. Budowanie dźwiękowej palety warstwowej (drum + flet + khomus + tambourine)

      • Ćwiczenie “Campfire Invocation” (60 min):

        1. Faza fundamentu (0–15 min):
           – Drum 4/4 (60 BPM), bass na 1 i 3, slap na 2 i 4; flet milczy, khomus trzyma stały dźwięk 150 Hz (co 4 s lekko potrząśnięcie, by utrzymać drgania).
           – Celem: pacjent «układa się» w rezonans do podstawowej warstwy; skupienie na oddechu 4/6.

        2. Faza wzrostu (15–30 min):
           – Flet dołącza frazę „Whispering Wind” (D4–E4–F D5–G4–E4), tempo 60 BPM w 4/4.
           – Drum zmienia metrum na 6/8 (70 BPM), bass na 1 i 4, slap na 2 i 5; khomus utrzymuje overtone, a tambourine wprowadza subtelne ósemki (shake na każdą ósemkę).
           – Cel: pacjent ma odczuć „uniesienie” dźwięku fletu – overtone khomus synchronizują się z frazami fletu.

        3. Faza kulminacji (30–45 min):
           – Khöömei (kargyraa) dołącza w niskim D3, modulowany na ghostach drum; overtone w sygyt pojawiają się na slapach tambourine (ok. 1200 Hz).
           – Drum przyspiesza do 80 BPM w 7/8 (bass na 1 i 4, slaps na 2, 5, ghost na 3, 6, 7), flet improwizuje w skali D minor, tambourine ma efekt warstw: bas, slap, shake.
           – Cel: wprowadzić pacjenta w głęboki trans – połączenie niskiego kargyraa i nieregularnego 7/8 tworzy efekt „falowania energetycznego”.

        4. Faza wygaszania (45–60 min):
           – Wszystkie instrumenty stopniowo schodzą: khöömei przechodzi w sygyt (koniec 45 min), tambourine stopniowo wyłączają shake (45–50 min), flet gra ostatni D4 (50–55 min), drum redukuje tempo do 60 BPM w 4/4 (55–59 min).
           – Ostatnie uderzenie bębna – pacjent wykonuje 3 wolne wdechy i wydechy, klatka piersiowa w kontakcie z drgającą skórą.
           – Cel: powrót do stabilizacji – przez powrót do prostego 4/4 i oddech 4/6.

8. Cele terapii i długofalowe adaptacje

9. Adaptacja do różnych grup odbiorców

   • Dzieci: krótsze sesje (maks. 30 min), upraszczanie technik khöömei (tylko sygyt), fragmenty fletu w niższym rejestrze (C4–E4), drum 4/4 w tempie 50 BPM.

   • Młodzież: włączanie rytmów 5/4 z khöömei sygyt, ćwiczenia w parach (zabawa w call-and-response).

   • Dorośli: pełne protokoły 90 min, adaptowane do pacjentów z zaburzeniami lękowymi (mniejsze tempo, dłuższe wdechy).

   • Seniorzy: drum w metrum 4/4, khöömei kargyraa w niskim rejestrze (D3–F3), flet gra dłuższe frazy (połówki, półnuty) w tempie 40 BPM, by minimalizować wymaganą sprawność motoryczną.

10. Wskaźniki efektywności w warunkach klinicznych

    • Obiektywne:

      1. HRV (RMSSD) – pomiar przed i po sesji (oczekiwany wzrost o 10–20 % po pełnym cyklu 8 sesji),

      2. EEG (fale alfa/theta) – pomiar mobilny w trakcie fazy khöömei + drum (maksymalna moc fal alfa w okolicy czołowej i ciemieniowej, wzrost mocy theta o 10 %),

      3. Monitorowanie oddechu (4/6 vs. standardowy 4/4) – przyspieszenie koherencji sercowo-oddechowej.

    • Subiektywne:

      1. STAI-S – spadek o min. 8 punktów (przed vs. po 8 sesjach),

      2. Skala pozytywnego afektu (PANAS) – wzrost o min. 15 % w skali pozytywnego afektu,

      3. Skala depresji BDI-II – spadek o min. 5 punktów w grupie pacjentów z łagodną depresją.

11. Rekomendacje dalszego rozwoju praktyki

    • Sesje hybrydowe: łączenie elementów muzyki syberyjskiej (drum, khöömei, flet) z dźwiękami natury (np. odgłos rzeki tonującej z overtone khöömei) dla zwiększenia efektu immersji.

    • Badanie efektów długoterminowych: follow-up po 3, 6 i 12 miesiącach – analiza utrzymania wzrostu HRV oraz spadku STAI-S.

    • Integracja z terapią EMS (sensorycznego wstrząsu modulowanego): wykorzystanie mikrodrgań drum w terapii bólu chronicznego.

    • Adaptacja do warunków online: nagrania 3D binaural khöömei + drum w ciszy studyjnej, łączone z nagraniami flauty, do samodzielnego odsłuchu pacjentów w domu.

Wszystkie powyższe techniki muzyczne używane w kulturach syberyjskich zostały zwarte w setkach generacji przekazu ustnego, służąc równocześnie celom leczniczym, społeczno-kulturowym oraz duchowym. Łącząc teorię rezonansu, strukturę polirytmiczną i overtone khöömei z licznymi praktycznymi ćwiczeniami, można zbudować protokół muzykoterapii transpersonalnej, który prowadzi pacjenta od stanu zwykłego napięcia do głębokiego uzdrawiającego transu. Metody te, ujęte w wymienionych ćwiczeniach, stanowią bazę do pracy muzykoterapeutycznej, która dąży do harmonizacji ciała, emocji, umysłu i ducha z siłami natury, podążając za starożytnymi syberyjskimi tradycjami uzdrowień.