6.2.1. Jak przygotować sesje terapeutyczne

1. Zbieranie informacji o pacjencie i wstępna ocena potrzeb terapeutycznych

Rzetelne zebranie danych o pacjencie stanowi fundament skutecznego procesu muzykoterapeutycznego. Informacje te dzielimy na:

1. Dane biograficzne i medyczne – wiek, diagnozy psychiatryczne/neurologiczne, historia przebytych terapii, aktualne leki, ograniczenia fizyczne.

2. Profil psychologiczny – styl radzenia sobie ze stresem, dotychczasowe doświadczenia muzyczne, preferencje gatunkowe, mechanizmy obronne, sposób komunikacji.

3. Cele i motywacje – czego pacjent oczekuje od terapii, co uznaje za swój problem, jakie zmiany w zachowaniu czy nastroju są dla niego priorytetem.

4. Kontekst społeczno-rodzinny – wsparcie otoczenia, relacje rodzinne, obecność osoby wspomagającej w terapii.

5. Czynniki kulturowe i wartości – rolę muzyki w kulturze pacjenta, obawy związane z dźwiękiem (np. trauma dźwiękowa), symbolika utworów.

Wstępna ocena potrzeb opiera się na połączeniu:

• Wywiadu klinicznego (półustrukturyzowanego): standaryzowane pytania otwarte, pozwalające zrozumieć subiektywną perspektywę pacjenta.

• Kwestionariuszy i skal – np. skale samopoczucia (BDI, STAI), skale jakości życia, skale muzykalności (MSI).

• Obserwacji wstępnej sesji – krótkiej improwizacji lub wspólnego odsłuchu, by ocenić ekspresję emocji, poziom zaangażowania, reakcje cielesne.

Praktyczne ćwiczenia

1. Kwestionariusz „Muzyczne lustro”

   • Pacjent wypełnia zestaw pytań dotyczących: ulubionych gatunków, instrumentów, momentów życia związanych z muzyką, odczuć w różnych kontekstach muzycznych.

   • Cel ćwiczenia: Szybka identyfikacja zasobów (muzykalność, motywacja) i barier (lęk przed ekspresją).

2. „Mapa zasobów i potrzeb”

   • Terapeuta rysuje na dużym arkuszu mapę z dwoma ośmioma polami: zasoby (umiejętności, wsparcie społeczne, dostęp do instrumentów) vs. potrzeby (np. redukcja lęku, poprawa komunikacji).

   • Pacjent pisze lub zaznacza w polach swoje priorytety.

   • Cel: Wizualne usystematyzowanie obszarów do interwencji.

3. Wywiad „Opowieść dźwiękowa”

   • Terapeuta prosi pacjenta, by opowiedział historię swojego życia przez wybór trzech utworów: dzieciństwo, okres dojrzewania, teraźniejszość.

   • Po każdym utworze pacjent opisuje, dlaczego go wybrał i jakie emocje wywołuje.

   • Cel: Zrozumienie kontekstu emocjonalnego i wydarzeń kluczowych dla terapii.

4. „Skala nastroju przy muzyce”

   • Pokaz slajdów z krótkimi klipami (30–60 s) różnych stylów: klasyka, jazz, ambient, rock, etno. Po każdym klipie pacjent zaznacza na skali od –5 do +5 swoje samopoczucie.

   • Cel: Obiektywna ocena wpływu różnych rodzajów dźwięków na nastrój i wybór repertuaru terapeutycznego.

5. Obserwacja „Ciało w melodii”

   • Wstępne ćwiczenie improwizacji perkusyjnej: pacjent siedzi przy bongosach czy cajonie i spontanicznie reaguje na prosty rytm terapeuty. Terapeuta notuje: poziom napięcia mięśniowego (ramiona, szczęka), dynamikę oddechu, kontakt wzrokowy.

   • Cel: Ocena psychosomatycznych reakcji na dźwięk, co wskaże obszary do pracy relaksacyjnej lub eksploracji napięć.

6. „Gra pytająca”

   • Zestaw kart z pytaniami: „Kiedy ostatnio muzyka cię uspokoiła?”, „Jak reagujesz, gdy dźwięk jest zbyt głośny?”, „Czy lubisz śpiewać przed innymi?”. Pacjent wybiera kartę i odpowiada.

   • Cel: Umożliwia ujawnienie preferencji i obaw, zwłaszcza u pacjentów z trudnością werbalizacji.

7. Kwestionariusz motywacyjny „Dlaczego Muzyka?”

   • 10 pytań typu Likert: „Muzyka pomaga mi wyrazić to, czego nie potrafię powiedzieć słowami” (1–5).

   • Cel: Pomiar wewnętrznej motywacji do terapii i wskazanie, na czym najbardziej zależy pacjentowi.

8. „Sesja testowa”

   • Pierwsze 10 min sesji zawiera dwie części: (a) słuchanie nagrania relaksacyjnego; (b) prosta improwizacja na kalimbie czy dzwonkach. Terapeuta notuje reakcje motoryczne, werbalne, poziom zaangażowania.

   • Cel: Weryfikacja hipotez diagnostycznych, wstępna informacja o stylu sensorycznym pacjenta.

9. Wywiad wspierający rodzinę

   • Spotkanie z opiekunem/pomocnikiem pacjenta, by zebrać dodatkowe informacje: doświadczanie muzyki w domu, traumatyczne zdarzenia związane z dźwiękiem.

   • Cel: Uzupełnienie wywiadu o perspektywę zewnętrzną, identyfikacja wsparcia pozasesyjnego.

10. „Plan indywidualnej sesji oceniającej”

    • Terapeuta przygotowuje krótki arkusz z pytaniami: cele, obawy, poziom energii, preferencje, gotowość do aktywności wokalnej/instrumentalnej. Pacjent wypełnia go przed każdą z trzech pierwszych sesji, co umożliwia dynamiczną ocenę zmian i adaptację planu.

    • Cel: Monitorowanie ewolucji potrzeb i motywacji, budowanie współodpowiedzialności za proces.

Dzięki tym narzędziom i ćwiczeniom muzykoterapeuta uzyskuje wszechstronny obraz pacjenta: od warstwy fizjologiczno-sensorycznej, przez psychologiczną, po społeczną i kulturową. Precyzyjnie zidentyfikowane potrzeby oraz zasoby stanowią punkt wyjścia do ustalenia celów i wyboru adekwatnych interwencji muzycznych.