Drukuj ten rozdziałDrukuj ten rozdział

6.1.1. Zasady etyki w pracy z pacjentami

7. Praca z osobami wrażliwymi – etyka wobec dzieci i seniorów

Osoby wrażliwe – zarówno dzieci, jak i seniorzy – stanowią grupę wymagającą od muzykoterapeuty szczególnej troski etycznej. Ich rozwijająca się lub osłabiona sfera poznawczo-emocjonalna wymaga dopracowanego modelu interwencji, opartego na czterech filarach: bezpieczeństwie, dostosowaniu, współdecydowaniu i respektowaniu rytuałów.

I. Rozszerzona teoria

  1. Specyfika wrażliwości

    • Dzieci: niedojrzały system samoregulacji, silne reakcje lękowe, duże znaczenie symboli i rytuałów.

    • Seniorzy: obniżona plastyczność poznawcza, możliwe deficyty sensoryczne (słuch, wzrok), lęk separacyjny, utrata kontroli.

  2. Zasada bezpieczeństwa emocjonalnego

    • Stworzenie „strefy komfortu dźwiękowego” przed wprowadzeniem intensywniejszych bodźców: wstępne, bardzo delikatne dźwięki (szelest tkanin, cichy pulsujący dron).

    • Włączenie elementów terapii manualnej (np. masowanie prostych shakerów w dłoniach pacjenta) w celu zwiększenia poczucia kontroli nad instrumentem.

  3. Dostosowanie treści i formy

    • Dla dzieci: krótkie, powtarzalne frazy muzyczne (motywy bajkowe, piosenki z ruchami), narracja dźwiękowa wspierana prostą historią.

    • Dla seniorów: wykorzystanie fragmentów ich ulubionych pieśni z młodości, motywów kulturowych, prostych ballad; tempo dopasowane do spowolnionego rytmu serca.

  4. Współdecydowanie i współtworzenie

    • Dzieci: wybór instrumentu na „muzycznym rynku” – terapeuta przygotowuje koszyki z 3 instrumentami, dziecko wskazuje (gestem, spojrzeniem) te, które chce wypróbować.

    • Seniorzy: proponowanie dwóch wariantów utworu („wolniejszy” vs. „bardziej rytmiczny”) i zapraszanie do przyłączenia palcem na tablecie dotykowym, wyzwalającym próbkę.

  5. Uszanowanie rytuałów i tożsamości

    • Dzieci często przywiązane do ulubionych postaci lub motywów – wprowadzanie ich w sesję („dziś zagramy z kolorową papugą”).

    • Seniorzy z kolei cenią rytuały porannej herbaty lub śpiewy grupowe – łączenie sesji muzykoterapeutycznej z poranną kawą i wspólną pieśnią ludową.

II. Praktyczne ćwiczenia

1. „Szelest liści i głos wróżki” (dla dzieci)

Cel: Zbudowanie zaufania przez zabawę w delikatne dźwięki i fantazję.

  1. Terapeuta rozkłada kolorowe chusteczki (szeleszczące). Dziecko wykonuje z nich „liście”, które upuszcza do pudełka.

  2. Każdemu „liściowi” towarzyszy cichy dźwięk klawesynu (na tablecie).

  3. Po każdym upadku liścia terapeuta „pyta wróżkę” – improwizuje śpiewnym sopranem jednowersową frazę. Dziecko wypowiada proste słowa-klucze („tak”, „more”).

  4. Wspólne komponowanie fragmentu „wróżkowego motywu” z części chusteczki + dźwięk klawesynu.

2. „Tkanie nutowego szalika” (dla dzieci)

Cel: Utrwalenie poczucia bezpieczeństwa przez powtarzalny rytuał.

  1. Dziecko i terapeuta mają po „szaliku” z papieru podzielonym na 8 pól. Każde pole odpowiada jednej nucie (do–re–mi…).

  2. Dziecko wybiera kolejność kolorów, terapeuta odtwarza odpowiednią nutę na kalimbie.

  3. Po zakończeniu „tkania” terapeuta i dziecko odtwarzają wspólnie powstały motyw.

3. „Muzyczna herbata” (dla seniorów)

Cel: Łączenie znanego rytuału z sesją, wzmacnianie autonomii.

  1. Sesja rozpoczyna się zaparzeniem herbaty przez pacjenta lub terapeuta pod nadzorem.

  2. Każdy łyk to jasny sygnał: pacjent wybiera z listy 2–3 utwory (np. walc, piosenkę dzieciństwa).

  3. Terapeuta gra krótki fragment wybranego utworu, Senior uderza instrument (dzwonek) potwierdzając zgodę kontynuacji.

4. „Echo wspomnień” (dla seniorów z demencją)

Cel: Pobudzenie pamięci proceduralnej i emocjonalnej.

  1. Terapeuta prosi Seniora o podanie tytułu jednej znanej pieśni z młodości.

  2. Gra bardzo skrócony fragment (2 takty).

  3. Senior, nawet jeśli nie wypowie tytułu, stuka rytm na bębenku odpowiadając jak echo – terapeuta powtarza echo wolniej, wzmacnia wiązanie bodziec–reakcja.

  4. Stopniowe wydłużanie fragmentu w kolejnych sesjach – budowanie poczucia sukcesu.

5. „Ścieżka bezpiecznych dźwięków” (uniwersalne)

Cel: Opracowanie indywidualnego zbioru dźwięków kojących.

  1. Przed pierwszą sesją terapeuta przeprowadza krótką ankietę z pomocą opiekuna/rodzica: jakie dźwięki uspokajają (fale, śpiew ptaków, delikatne uderzenia bębenka).

  2. Na następnej sesji prezentuje serię próbek: pacjent (dziecko lub senior) wskazuje, co wywołuje spokój.

  3. Tworzy się „playlistę bezpieczeństwa” – terapeuta od tego momentu zawsze może rozpocząć sesję od jednego z tych dźwięków.

Wszystkie powyższe interwencje realizują zasady etyczne wobec osób wrażliwych, łącząc dbałość o fizyczne i emocjonalne bezpieczeństwo z włączeniem pacjenta w proces decyzyjny, nawet gdy jego zdolność werbalizacji jest ograniczona. Powtarzalność rytuałów, wykorzystanie znanych motywów i budowanie przewidywalnego repertuaru dźwięków wzmacniają poczucie godności i autonomii u dzieci i seniorów, czyniąc muzykoterapię realnie dostosowaną do ich potrzeb.