5.3.2. Muzykoterapia jako narzędzie wspierające programy terapeutyczne

9. Użycie muzyki w programach terapii zintegrowanej dla osób z podwójną diagnozą

Osoby z podwójną diagnozą (uzależnienie + zaburzenie psychiczne, np. depresja, PTSD, zaburzenia lękowe) wymagają podejścia łączącego interwencje farmakologiczne, psychoterapię i środki wspierające samoregulację. Muzykoterapia w programie zintegrowanym wspiera:

Regulację dysocjacyjnych stanów – wiele zaburzeń współwystępujących z uzależnieniem wywołuje odrętwienie emocjonalne; muzyka o żywej dynamice (tempo 70–120 BPM) pomaga „upłynnić” blokady afektywne i przywrócić kontakt z ciałem.
Stabilizację nastroju – w zaburzeniach afektywnych sekwencje harmoniczne w tonacjach durowych i mollowych, stosowane naprzemiennie, tworzą „falowanie” emocjonalne, które pacjent może monitorować i uczyć się przewidywać swoje reakcje.
Wsparcie procesów traumatyzacji – w PTSD praca z delikatnymi, powtarzalnymi motywami i tonacją pentatoniczną tworzy poczucie bezpieczeństwa i może stanowić bezpieczny punkt zakotwiczenia w terapii EMDR czy ekspozycji.
Wzmocnienie zasobów copingowych – techniki aktywne (improwizacja, komponowanie) zwiększają poczucie sprawczości i budują pozytywną tożsamość poza rolą osoby uzależnionej i chorej psychicznie.

1. Ćwiczenia receptywne – stabilizacja nastroju i regulacja emocji

1.1. „Fala stabilizacji”

Metoda: Nagranie ambientowe z subtelnymi pulsacjami: przejścia między 70 BPM (tonacja molowa) i 90 BPM (durowa), cykl co 2 min.
Zadanie: Pacjent słucha 20 min, śledząc w dzienniku momenty, gdy emocje się zmieniają; oznacza przy pierwszym przejściu „spadek nastroju”, przy drugim „wzrost energii”.
Cel: Uczenie się rozpoznawania własnych oscylacji emocjonalnych.

1.2. „Kotwica bezpiecznego tonusu”

Metoda: Prowadzone nagranie 10 min, w którym terapeuta co minutę wypowiada słowo „bezpieczeństwo”, a w tle płynie powtarzalny motyw pianina w tonacji pentatonicznej.
Zadanie: Pacjent w dowolnej chwili odtwarza nagranie w kryzysie. Po sesji opisuje w dzienniku fizyczne reakcje (oddech, napięcie mięśni).
Cel: Tworzenie dźwiękowej kotwicy dla stabilizacji układu nerwowego.

2. Ćwiczenia aktywne – budowanie zasobów i tożsamości

2.1. „Improwizacja zasobów”

Metoda: Instrument melodyczny (flet, kalimba) i prosty rytm perkusyjny (shaker).
Zadanie: Pacjent wymienia 5 zasobów (np. wytrwałość, empatia), dla każdego komponuje 30‑sekundowy motyw: szybkie sekwencje dla energii, powolne dla spokoju. Po nagraniu omawia, który motyw najbardziej wzmacniał poczucie siły.
Cel: Utrwalenie pozytywnych cech jako dźwiękowych wzorców.

2.2. „Kompozycja kontrastu”

Metoda: Keyboard z możliwością przełączania tonacji.
Zadanie: Pacjent tworzy 2‑minutową kompozycję w dwóch częściach: molestującej („crisis”, tonacja moll, nieregularne akcenty) i uspokajającej („calm”, tonacja durowa, regularne 4/4). Wspólnie z terapeutą dobiera słowa-klucze pod każdą część („lęk” vs „spokój”).
Cel: Modelowanie mechanizmu przejścia od stanu kryzysu do regulacji.

3. Ćwiczenia interdyscyplinarne – łączenie z terapią EMDR i CBT

3.1. „EMDR dźwiękowy”

Metoda: Binauralne fale 8 Hz, zmieniające się z lewej na prawą co 30 s, w tle delikatna gitara arpeggio.
Zadanie: Pacjent podczas sesji EMDR skupia się na traumatycznej wspomnieniu, jednocześnie podąża za ruchem fali dźwiękowej. Po 20 min sesji terapeuta uzależnień i muzykoterapeuta wspólnie omawiają zmiany w intensywności emocji.
Cel: Wzmocnienie bilateralnej stymulacji i odciążenie afektywne.

3.2. „CBT plus muzykoterapia”

Metoda: Sesja rozpoznawania myśli automatycznych (jak w 5.3.2.D), wzbogacona dźwiękiem synestezyjnym.
Zadanie: Pacjent słucha fragmentu ambientu korespondującego z negatywną myślą, następnie improwizuje motyw „przełamania” dźwiękowego (np. przeskok do durowego akordu), a terapeuta CBT pomaga zrekonstruować myśl w wersję adaptacyjną.
Cel: Integracja modyfikacji poznawczej z somatycznym doświadczeniem zmiany.

4. Ćwiczenia rodzinne i grupowe dla podwójnej diagnozy

4.1. „Krąg wsparcia dźwiękowego”

Metoda: Grupa pacjentów z podwójną diagnozą i bliscy; każdy ma prosty instrument.
Zadanie: Wspólne granie rytmu „pulsu serca” (70 BPM) przez 3 min, potem każdy dodaje krótką frazę odzwierciedlającą aktualne trudności. Grupa odpowiada motywem wsparcia (np. kojąca progresja).
Cel: Trening wyrażania problemów i odbioru wsparcia.

4.2. „Narracja zintegrowana”

Metoda: Tworzenie wspólnego utworu w 3 częściach: doświadczenia traumatyczne, uzależnienie, droga odzyskiwania.
Zadanie: Każda osoba grupy (pacjent, terapeuta, rodzina) odpowiada za aranżację jednej części – wybór instrumentarium i barw. Całość trwa 15 min, po czym omawia się przebieg narracji.
Cel: Budowanie wspólnej, integrującej historii, wzmacniającej tożsamość poza chorobą.

5. Monitoring i ewaluacja integracji

Dziennik zintegrowanej terapii – pacjent notuje zastosowane sesje muzyczne, CBT i EMDR, oceniając wpływ każdej interwencji (skala 0–10).
Ankieta jakości życia – co miesiąc ocena nastroju, objawów PTSD/depresji i intensywności głodu substancji. Porównanie wyników przed i po włączeniu muzykoterapii.
Superwizja interdyscyplinarna – kwartalne spotkania muzykoterapeuty, terapeuty uzależnień i psychologa zaburzeń, analiza case’ów i dostosowanie planu.

Dzięki tak szerokiemu zestawowi technik receptywnych, aktywnych, interdyscyplinarnych oraz rodzinnych i grupowych muzykoterapia staje się kluczowym komponentem terapii zintegrowanej osób z podwójną diagnozą, wzmacniając regulację emocji, stabilizację nastroju i odbudowę spójnej tożsamości.