5.3.1. Zastosowanie muzykoterapii w leczeniu uzależnień od substancji

9. Zastosowanie muzyki w pracy z osobami współuzależnionymi

Osoby współuzależnione (rodziny, partnerzy, przyjaciele osób uzależnionych) doświadczają chronicznego stresu, lęku, poczucia winy, wstydu oraz utraty własnej tożsamości. Muzykoterapia wspiera ich proces zdrowienia poprzez:

Regulację emocjonalną – muzyka modulująca układ limbiczny (zwłaszcza ciało migdałowate) zmniejsza poziom lęku i poczucia winy, które często utrzymują się mimo abstynencji bliskiej osoby.
Aktywację mechanizmów empatii i współodczuwania – improwizacja w grupie rozwija zdolność słuchania i odpowiadania na sygnały emocjonalne innych, co ułatwia odbudowę relacji rodzinnych.
Przerywanie pętli ruminacji – komponowanie i sekwencyjne odsłuchiwanie utworów angażuje pamięć roboczą, odciągając ją od natrętnych myśli o negatywnych wspomnieniach z okresu uzależnienia partnera.
Wzmacnianie tożsamości i poczucia wartości – aktywne tworzenie muzyki buduje kompetencje i daje satysfakcję z osiągnięć, przeciwstawiając się poczuciu bezradności.

Kluczowe elementy tej interwencji to: równoległe sesje receptywne dla relaksacji i refleksji, warsztaty aktywne skupione na ekspresji potrzeb i granic, oraz ćwiczenia grupowe wzmacniające wsparcie społeczne.

1. Sesje receptywne dla osób współuzależnionych

1.1. „Muzyczna przestrzeń oddechu”

Opis: Nagranie ambientowe z delikatnym pulsem 60 BPM i subtelnymi zmianami barwy.
Ćwiczenie: 15 min codziennie w domu. Uczestnik leży z zamkniętymi oczami, koncentrując się na synchronizacji oddechu z pulsem muzyki (wdech 4 s, wydech 6 s). Po sesji zapisuje w dzienniku myśli pojawiające się podczas słuchania.

1.2. „Fala ulgi”

Opis: Progresja akordów w tonacji F-dur (F–Dm–Bb–C) w tempie 70 BPM, nagrana w strefie stereo.
Ćwiczenie: 10 min trzy razy dziennie przez 7 dni. Po każdej sesji osoba ocenia poziom poczucia winy, wstydu i lęku w skali od 0 do 10.

1.3. „Dźwiękowa kotwica bezpieczeństwa”

Opis: Krótka fraza fortepianowa (ok. 30 s) nagrana indywidualnie dla każdego uczestnika podczas sesji terapeutycznej.
Ćwiczenie: Uczestnik słucha tej frazy w momentach kryzysu emocjonalnego, przywołując skojarzenia bezpieczeństwa i wsparcia uzyskane w trakcie sesji z terapeutą.

2. Techniki aktywne grupowe

2.1. „Improwizacja granic”

Cel: Wyrażenie potrzeb i granic w relacjach.
Opis: Uczestnicy wybierają instrumenty perkusyjne (bębenek ramowy, tamburyn, shaker).
Ćwiczenie:
1. Faza I (5 min): Każdy improwizuje swobodnie, opowiadając dźwiękami o swoich emocjach ostatniego tygodnia.
2. Faza II (5 min): Na sygnał terapeuty improwizuje jedynie wtedy, gdy czuje w sercu granicę przekroczenia (np. nadmierne współodczuwanie). Pauzy symbolizują asertywne „nie”.
3. Refleksja: Omówienie nagrań – jakie rytmy symbolizowały granice, jakie emocje się pojawiły.

2.2. „Muzyczny dialog wsparcia”

Cel: Ćwiczenie empatii i wzajemnego słuchania.
Opis: Praca w parach na instrumentach melodycznych (kalimba, flet prosty).
Ćwiczenie:
1. Osoba A improwizuje frazę melodyczną przez 1 min, opowiadając o trudnym uczuciu (np. złość, smutek).
2. Osoba B odpowiada wariacją melodyczną, odzwierciedlając emocje osoby A („słuchanie empatyczne”).
3. Zamiana ról.
Refleksja: Każdy opisuje, jak poczuł się, gdy druga osoba „odbiła” jego melodię – co to spowodowało w ciele i emocjach.

3. Ćwiczenia indywidualne dla wzmacniania tożsamości

3.1. „Kompozycja własnej siły”

Opis: Tworzenie krótkiego utworu (2–3 min) w tonacji durowej, oddającego wewnętrzną moc i zasoby uczestnika.
Ćwiczenie:
1. Faza planowania: wybór instrumentów (cyfrowy keyboard, aplikacja mobilna).
2. Faza komponowania: budowa motywu basowego, dodanie akordów, linia melodyczna.
3. Nagranie demo i wspólna z terapeutą analiza – jakie fragmenty brzmią najpewniej, które rytmy wzmacniają poczucie kontroli.

3.2. „Dziennik dźwiękowych zwycięstw”

Opis: Codzienny zapis małych sukcesów (np. udzielone asertywne „nie”, sesja receptywna) powiązanych z wybranym utworem.
Ćwiczenie: Każdy wpis zawiera: tytuł utworu, czas trwania sesji, opis sukcesu, ocena satysfakcji 0–10, krótki cytat tekstu piosenki rezonujący z tym sukcesem.

4. Ćwiczenia relaksacyjne z muzyką

4.1. „Body scan z tłem ambientowym”

Opis: Nagranie ambientowe 30 min z delikatnymi przekształceniami stereo.
Ćwiczenie: Prowadzony „body scan”: od stóp do głowy, wsłuchiwanie się w dźwięk i rozluźnianie kolejnych partii ciała.

4.2. „Muzyczna medytacja przewodnia”

Opis: Sesja 20 min, w której terapeuta recytuje słowa kojącej mantry, a w tle płynie łagodna progresja gitarowa (Am–G–F–C).
Ćwiczenie: Uczestnik powtarza w myślach słowa mantry („jestem wystarczająco silny”), koncentrując się na rezonansie akordów w ciele.

5. Monitorowanie postępów i ewaluacja

Kwestionariusz współuzależnienia (FACES IV mod.) – wypełniany przed i po 8 tyg. interwencji, mierzący poziom zaangażowania, kontroli i dysfunkcji relacyjnych.
Dziennik muzyczno‑emocjonalny – codzienne notowanie użytych technik, czasu trwania sesji, poziomu lęku i poczucia winy (0–10).
Nagrania improwizacji i kompozycji – co 4 tyg. terapeuta i uczestnik odsłuchują pliki, analizują zmiany w dynamice, barwie i strukturze emocjonalnej.
Ewaluacja grupowa – co 6 sesji grupowych uczestnicy dzielą się wrażeniami – które ćwiczenia wzmacniały granice, a które budowały empatię, identyfikując optymalne proporcje między nimi.

Systematyczne stosowanie opisanych technik receptywnych, aktywnych, relaksacyjnych i monitorowanych pozwala osobom współuzależnionym na redukcję chronicznego lęku, odbudowę tożsamości oraz na wypracowanie zdrowych wzorców wsparcia i granic w relacjach z osobami uzależnionymi.