4.3.2. Zastosowanie w terapii choroby Alzheimera i demencji

10. Przykłady programów muzykoterapeutycznych dla osób z chorobą Alzheimera

1. Program „Melodie Pamięci” (Gerdner, 1997)
– Fundamenty teoretyczne: Indywidualnie dobrane utwory z okresu młodości pacjenta stymulują obszary przyhipokampalne i korę skroniową, zachowane nawet w zaawansowanej demencji. Wywołują one silną reakcję emocjonalno‑pamięciową, ułatwiając dostęp do epizodów autobiograficznych.
– Struktura sesji:

Wywiad rodzinny w celu ustalenia „muzycznych znaczków” (ulubione przeboje, pieśni kościelne, sto lat).
Lista 10–15 utworów, każdy odtwarzany w 2‑minutowych fragmentach.
Ćwiczenie reminiscencyjne: po każdym fragmencie pacjent ma 1–2 min na próbę nazwania wydarzenia, daty lub osoby związaną z melodią. Terapeuta wspiera werbalnie, zapisuje słowa kluczowe.
Podsumowanie: wykorzystanie fascynacji utworem w formie krótkiej improwizacji na prostych instrumentach (dzwonki, kalimbę), gdzie pacjent odgrywa motyw przewodni.
– Praktyczne ćwiczenia:

Zadanie „Muzyczna fotografia”: po wysłuchaniu fragmentu pacjent opisuje (słownie, obrazkiem) to, co „widzi” w pamięci – terapeuta rysuje wraz z nim proste ilustracje.
Ćwiczenie „Echo melodii”: terapeuta nuci krótki motyw (2–3 nuty), pacjent powtarza, stymulując pamięć proceduralną i werbalną.
Warsztat „Melodyjny album”: tworzenie wspólnego, ilustrowanego albumu wspomnień, do każdego obrazka dopasowana jest specyficzna melodia.

2. Program „Rytmy Życia”
– Teoria: Rytmika angażuje móżdżek, jądra podstawne i korę przedczołową, wspierając integrację sensoryczno‑motoryczną. Ćwiczenia rytmiczne poprawiają koordynację, a przy tym uzyskują synchronizację czynności mózgowych, co stabilizuje nastrój i orientację w czasie.
– Przebieg:

Rozgrzewka oddechowa (5 min): powolne, zsynchronizowane z metronomem oddechy.
Ćwiczenia prostego bębnenia (10 min): pacjent uderza w djembe lub bęben ręczny według rytmów 2/4 i 3/4, przeplatanych akcentami terapeuty.
Gra w „muzyczne krzesła” (10 min): podczas zatrzymania muzyki (fragmenty znanych kołysanek), pacjent siada; następnie na sygnał terapeuty zmienia krzesło – stymuluje orientację przestrzenną i słuchową.
Improwizacja perkusyjna w parach (10 min): terapeuta i pacjent wymieniają proste sekwencje rytmiczne, wspierając uwagi wzrokowe i słuchowe.
– Ćwiczenia dodatkowe:

„Rytm dnia”: wspólne układanie kalendarza dziennego, gdzie każdy etap dnia (śniadanie, spacer, drzemka) ma przypisaną krótką sekwencję perkusyjną; pacjent przywołuje ją o odpowiedniej porze.
„Echo serca”: monitorowanie tętna pacjenta, a następnie próba dopasowania rytmów bębnów do naturalnego tempa serca, co sprzyja autoregulacji.

3. Program „Kołysanki i pieśni świąteczne”
– Podstawy: Melodyjne, powolne utwory w tonacji molowej lub przewrotnie durowej, kołysanki i pieśni religijne z dzieciństwa seniorów wzmacniają poczucie bezpieczeństwa i ciągłości życia.
– Struktura:

Wybór repertuaru: 5–6 kołysanek (np. „Ach śpij kochanie”) i pieśni (np. „Barka”).
Śpiew terapeutyczny (15 min): terapeuta prowadzi grupę w śpiewie, powoli, z akompaniamentem gitary lub keyboardu.
„Muzyczne dialogi” (10 min): pacjent kończy ostatnie słowo lub nutę frazy – stymulacja pamięci słuchowej i werbalnej.
Relaksacja dźwiękowa (10 min): ciche dzwonki rurowe kołyszące się wśród melodii, a pacjent leży lub siedzi wygodnie, słuchając.
– Praktyczne dodatki:

„Pieśń na życzenie”: pacjent wybiera spośród wcześniej omówionych melodię–tereltę, którą grupa śpiewa na zakończenie sesji, wzmacniając autonomię.
Ćwiczenie „Odnajdź słowo”: terapeuta śpiewa fragment kołysanki, pacjent podaje brakujące słowo; jeżeli trudności, grupa podpowiada chóralnie.

4. Program „Dźwięki Natury w Demencji”
– Teoria: Dźwięki przyrody (deszcz, ptaki, szum strumyka) wywołują stabilizację układu limbicznego, obniżając poziom kortyzolu i łagodząc lęk. W demencji, negatywne emocje często nasilają nocne pobudki i dezorientację; właściwe tło dźwiękowe może je złagodzić.
– Przebieg:

Indywidualna sesja słuchowa (20 min): pacjent zasłuchuje się w 30‑minutową pętlę nagrań natury, wyposażony w wygodne słuchawki.
Ćwiczenie „Opowiedz historię”: po słuchaniu terapeuta pyta, co „widział” pacjent w wyobraźni – stymulacja pamięci epizodycznej.
Warsztat „Muzyczna plenerowa galeria”: seniorzy rysują lub wyklejają obrazy słyszanych dźwięków, tworząc kolaże–mapy miejsc przyrodniczych.
– Zalecenia: sesje 3×/tydzień wieczorem lub w trakcie napadów niepokoju; prowadzić notatnik obserwacji poziomu lęku przed i po.

Każdy z powyższych programów łączony może być w moduł kompleksowy: „Ścieżka Muzycznego Wsparcia”, trwający 8 tygodni, z tygodniowymi blokami skoncentrowanymi kolejno na:

Pamięci epizodycznej (Melodie Pamięci)
Rytmie i motoryce (Rytmy Życia)
Wspólnym śpiewie (Kołysanki i pieśni)
Dźwiękach natury (Dźwięki Natury)

Regularne monitorowanie efektów (kwestionariusze lęku, dzienniczki snu, oceny opiekunów) pozwala modyfikować repertuar i intensywność ćwiczeń, maksymalizując korzyści neurofizjologiczne (poprawa plastyczności synaptycznej) i psychospołeczne (wzrost poczucia tożsamości, integracja z grupą).