4.3.2. Zastosowanie w terapii choroby Alzheimera i demencji

7. Ćwiczenia rytmiczne jako wsparcie motoryczne dla osób z demencją

Rytmika w muzykoterapii pełni podwójną funkcję: stymuluje obszary mózgu odpowiedzialne za koordynację ruchową oraz wzmacnia połączenia neuronowe pomiędzy korą ruchową a słuchową. U osób z demencją, u których obserwuje się zarówno pogorszenie sprawności motorycznej (drżenia, sztywność), jak i zaburzenia tempa i płynności ruchu, systematyczne ćwiczenia rytmiczne mogą przywracać płynność chodu, usprawniać koordynację kończyn i poprawiać stabilność postawy.

Teoria działania

Synchronizacja ruchu z bodźcem dźwiękowym
Pobudzanie pętli słuchowo-ruchowej (cortico‐spinal loop) poprzez precyzyjne dostosowanie ruchu do stałego tempa (metrum) prowadzi do wzrostu plastyczności synaptycznej w obrębie kory ruchowej.
Redukcja apatii i lęku ruchowego
Regularne, powtarzalne ćwiczenia rytmiczne wywołują uczucie „przewidywalności” bodźca, co obniża napięcie mięśniowe i redukuje niepokój przed wykonywaniem ruchu.
Poprawa równowagi i propriocepcji
Ćwiczenia rytmiczne z manipulacją ciężarem ciała i zmianą pozycji w czasie silnie angażują receptory proprioceptywne, wspierając mechanizmy utrzymania równowagi.

Przykłady praktycznych ćwiczeń

1. Marsz w miejscu do rytmu tamburyna

Materiały: tamburyn, odtwarzacz metronomu (60–80 BPM).
Wykonanie:
1. Senior stoi przy krześle, trzymając oparcie.
2. Na każde uderzenie tamburyna wykonuje stawianie stopy na zmianę: prawa‑lewa.
3. Co 30 sekund zwiększamy metrum o 5 BPM, dbając o komfort.
Korzyści: poprawa mechanizmu „kontaktu stopy‑podłoże”, wzmocnienie mięśni łydek, stabilizacja chodu.

2. Koordynacja rąk i nóg – „księżycowy spacer”

Materiały: nagranie o stałym pulsie (70 BPM).
Wykonanie:
1. Senior siedzi na krześle.
2. Na pierwszy takt wykonuje uniesienie obu ramion w bok, na drugi – przeniesienie stóp bliżej krawędzi siedziska, na trzeci – opuszczenie ramion, na czwarty – cofnięcie stóp.
3. Powtarzamy cały cykl 10 razy, stopniowo zwiększając liczbę taków do 16, by uczyć sekwencyjnej koordynacji.
Korzyści: trenowanie sekwencyjnego planowania ruchu, wzmocnienie stabilizacji tułowia.

3. „Dzwonki i kroki” – integracja sensoryczna

Materiały: małe dzwonki (po jednym w każdej dłoni), nagranie rytmicznej perkusji (90 BPM).
Wykonanie:
1. Na każde uderzenie perkusji senior stuka dzwonkami w dłoniach, jednocześnie stawiając krok naprzemiennie – prawa‑lewa.
2. Po 8 taktach zmiana: uderzenia dzwonków pozostają stałe, ale krok zastępujemy delikatnym uniesieniem kolana.
3. Po kolejnych 8 taktach powrót do kroku.
Korzyści: wzmocnienie połączeń słuchowo‑ruchowych, poprawa równowagi, integracja dwóch różnych schematów ruchowych.

4. Ćwiczenie równowagi z metrum tamburyna

Materiały: tamburyn, taboret.
Wykonanie:
1. Senior stoi za taboretem i trzyma oparcie.
2. Na tyle tamburyna wykonuje uniesienie jednej nogi do kąta ok. 20° (prawej/ lewej na zmianę), wytrzymując 4 taki.
3. Przechodzi do drugiej nogi. Całość powtarza 5 razy.
4. Po każdej serii senior relacjonuje, jak długo był w stanie utrzymać nogę w górze.
Korzyści: wzrost propriocepcji, poprawa kontroli postawy, wzmacnianie koordynacji równowagi jednostronnej.

5. „Rytmiczny taniec krzesłowy”

Materiały: nagranie z prostą melodią w metrum 4/4 (80–100 BPM).
Wykonanie:
1. Senior siada na krześle bez podłokietników.
2. Na pierwszy takt unosi ręce do góry, na drugi – obraca tułów w prawo, trzeci – prostuje ręce w przód, czwarty – obraca w lewo.
3. Po czterech taktach zamiana: unosi nogi w rytmie (prawo‑lewo‑prawo‑lewo).
4. Po 8 taktach jednoczesne ruchy rąk i nóg.
Korzyści: wzmacnianie mięśni pleców i brzucha, aktywizacja całego ciała siedzącego, trening ruchów wielostawowych.

6. „Echo rytmu” – rozwijanie uwagi motorycznej

Materiały: miarowy odgłos bębnienia (70 BPM).
Wykonanie:
1. Terapeuta wybija prosty rytm (np. dwa krótkie uderzenia, pauza, jedno długie).
2. Senior stara się powtórzyć cały rytm, najpierw za pomocą klaśnięć, później – stukania palcami o stół.
3. Z czasem rytmy komplikujemy: wprowadzamy trzynastotaktowe frazy czy synkopy.
Korzyści: rozwijanie uwagi sekwencyjnej, trening pamięci proceduralnej ruchu, stymulacja kory czołowej.

Organizacja i adaptacja

Czas trwania: krótkie serie (3–5 min), kilkakrotnie w ciągu dnia.
Stopniowanie trudności: rozpoczynać od prostych metrum (60 BPM), systematycznie zwiększać do 100–110 BPM w miarę postępów.
Monitorowanie: obserwacja współczynnika upadków, ocena płynności ruchu w kwestionariuszu motorycznym.
Integracja grupowa: łączenie seniorów w pary lub małe zespoły, by wzmacniać element współpracy i wzajemnego wsparcia.

Regularne stosowanie rytmicznych ćwiczeń motorycznych u osób z demencją przekłada się na zachowanie sprawności fizycznej, opóźnienie postępu objawów ruchowych oraz znaczną poprawę jakości życia dzięki wzmożonemu poczuciu kontroli nad własnym ciałem.