6.7. Prehabilitacja i rehabilitacja ukierunkowana na sportowców

8. Monitorowanie postępów rehabilitacyjnych w sportach wyczynowych

Stałe monitorowanie postępów rehabilitacyjnych w sportach wyczynowych opiera się na trzech filarach: ilościowo-jakościowej ocenie parametrów ruchowych, analizie funkcjonalnej na podstawie zadań specyficznych dla dyscypliny oraz systematycznym gromadzeniu i interpretacji danych w cyklu treningowo–rehabilitacyjnym.

1. Ocena parametrów biomechanicznych i fizjologicznych
W początkowej fazie programu konieczne jest ustalenie wartości wyjściowych: zakresu ruchomości stawu, siły mięśniowej, poziomu zmęczenia oraz kompetencji stabilizacyjnych. Z wykorzystaniem dynamometrii izokinetycznej mierzymy siłę mięśniową w ruchu ekscentrycznym i koncentrycznym – np. siłę prostowników kolana przy prędkości 60°/s i 180°/s. Regularne testy (co 2–4 tygodnie) pozwalają wyłapać asymetrie przekraczające 10% i skierować uwagę na deficyty po stronie rekonwalescenta. Równocześnie za pomocą pomiaru laktatemii po standaryzowanym wysiłku (np. test Wingate) monitorujemy adaptację układu metabolicznego do obciążeń rehabilitacyjnych.

2. Analiza jakości ruchu w warunkach specyficznych dla dyscypliny
Kinematyczna analiza chodu, biegu czy symulacji rzutów i skoków wykonywana kamerami 2D/3D ujawnia odchylenia od wzorca wzorcowego. W sportach przeciążeniowych (lekkoatletyka, piłka nożna) warto wykonywać nagrania lądowań i zmian kierunku, a następnie ocenić kąt zgięcia kolana przy absorpcji siły, kąt przywiedzenia biodra i pozycję stóp względem osi ciała. Przykładowo, w dyscyplinach skokowych zbyt mały kąt zgięcia kolanowego (< 30°) w momencie kontaktu z podłożem świadczy o ryzyku przeciążeń ścięgien i więzadeł.

3. Kwestionariusze subiektywne i skale bólu/fatigue
Każda sesja kończy się ustandaryzowaną ankietą: skala VAS (odczuwalny ból 0–10), kwestionariusz POMS (Profile of Mood States) oraz subiektywna ocena zmęczenia (RPE Borg 6–20). Dzięki temu identyfikujemy dni, gdy obciążenia rehabilitacyjne należy zmniejszyć, a kiedy można je zwiększyć.

4. Systematyczne dzienniki treningowe i rehabilitacyjne
Sportowiec oraz fizjoterapeuta regularnie notują: datę, typ ćwiczeń, liczbę powtórzeń/serii, parametry obciążenia (ciężar, opór gum), poziom bólu i trudności. Tygodniowe zestawienia ukazują dynamikę wzrostu siły i zakresu ruchu oraz pomagają w planowaniu mikrocykli – np. po trzech tygodniach progresywnego narastania intensywności następuje tydzień odnowy z niższym obciążeniem.

5. Testy funkcjonalne w warunkach meczu i treningu
– Test skoku na płasko: wysoki skok CMJ (countermovement jump) mierzony na platformie tensometrycznej – wzrost o ≥ 10% w ciągu miesiąca rehabilitacji to sygnał gotowości do powrotu do gry.
– Sprinty krótkodystansowe: czasy na 5 m i 10 m – redukcja o ≥ 5% świadczy o regeneracji układu nerwowo–mięśniowego.
– Zadania kompleksowe: dla piłkarzy – kontrola piłki przy szybkim wybieganiu; dla lekkoatletów – hamowanie po lądowaniu w trójskoku; oceniamy jakość ruchu i wpływ bólu na technikę.

6. Wykorzystanie technologii wearable i telemetrii
Czujniki przyspieszeń (accelerometry) i monitorowanie HRV (zmienność rytmu serca) pozwalają śledzić obciążenia wewnętrzne i zewnętrzne – np. całkowity dystans pokonany w treningu, liczbę przyspieszeń >3 m/s² oraz czas w strefach tętna. Oprogramowanie agreguje dane i automatycznie generuje raporty, ułatwiając szybką interwencję.

7. Kryteria fazowania powrotu do sportu
Decyzję o przejściu do kolejnej fazy rehabilitacji podejmuje zespół (fizjoterapeuta, trener, lekarz) na podstawie:

• Uzyskania ≥ 90% symetrii siły mięśniowej między stronami

• Minimalizacji bólu (< 2/10 podczas testów)

• Poprawy jakości techniki ruchu w testach specyficznych

• Zadowalających wyników subiektywnych kwestionariuszy

Tylko dzięki tak zorganizowanemu, wielowymiarowemu systemowi monitoringu możemy pewnie przywrócić sportowca do pełnej intensywności i bezpieczeństwa w jego dyscyplinie, minimalizując ryzyko nawrotu urazu.