6.3. Rehabilitacja po urazach w obrębie kończyn dolnych

2. Rehabilitacja urazów mięśni czworogłowych i dwugłowych uda

Rehabilitacja mięśni czworogłowych uda (quadriceps femoris) oraz dwugłowych uda (biceps femoris i pozostałe głowy „hamstrings”) wymaga wnikliwej analizy mechaniki tych grup mięśniowych, precyzyjnego doboru ćwiczeń wzmacniających, technik rozciągania i stopniowej progresji obciążenia. Poniższy opis łączy dogłębną teorię ze szczegółowymi, praktycznymi wskazówkami dla każdej fazy powrotu do pełnej funkcji.

A. Anatomia i biologia urazu

Mięsień czworogłowy uda
- Cztery głowy (prostownik stawu kolanowego) przyczepiają się do guzowatości piszczeli przez więzadło rzepki. Jest odpowiedzialny za stabilizację kolana w fazie wyprostu i amortyzację podczas lądowania.
Mięśnie kulszowo-goleniowe
- Trzy głowy dwugłowego uda, mięsień półścięgnisty i półbłoniasty kontrolują zgięcie kolana i rotację kości piszczelowej. Pełnią funkcję hamującą przy biegu i dynamicznym hamowaniu tułowia.
Uraz i gojenie
- Uszkodzenia są najczęściej typu nadwyrężeniowego (grade I–III): od mikrourazów włókien (I), przez częściową dystorsję (II), po całkowite zerwanie (III). Proces gojenia przebiega w fazach: zapalnej (0–5 dni), proliferacyjnej (5–21 dni) i remodellingu (3–12 miesięcy).

B. Etapy rehabilitacji i ćwiczenia

1. Faza ostry (0–5 dni)

Cele: kontrola bólu i obrzęku, ochrona uszkodzonego włókna.
Ćwiczenia:
1. Izometria mięśni kulszowo-goleniowych: w pozycji siedzącej poduszka pod kolanem, napinanie tylnej części uda (hamstrings) przez 5–8 s bez zmiany kąta stawu, 10 ×3.
2. Izometria mięśnia czworogłowego: w leżeniu tyłem, noga prosta, napinanie przodu uda, 5–8 s, 10 ×3.
3. RICE: odpoczynek, lód, kompresja, uniesienie – by zmniejszyć obrzęk i ból.

2. Faza subostra (5–21 dni)

Cele: przywrócenie zakresu ruchu (ROM), rozpoczęcie aktywności czynnej, wczesna odbudowa siły.
Ćwiczenia:
1. Zgięcia i wyprosty kolana w ławeczce skośnej: siedząc na ławce pod kątem, proste nogi opuszczać wolno i podciągać, 3×12–15.
2. Rollery piankowe (foam-rolling) na tylną i przednią część uda – mobilizacja powięzi, 2 min na stronę.
3. Ćwiczenia stretchingu dynamicznego: unoszenie prostych nóg przód-tył i bok-bok w płaszczyźnie czołowej, 2×12 powtórzeń.

3. Faza proliferacyjna (3–6 tygodni)

Cele: wzmacnianie siły czynno-ekscentrycznej, poprawa wytrzymałości, stabilizacja kolana.
Ćwiczenia:
1. Ćwiczenia ekscentryczne hamstrings (“Nordic hamstrings”): klęk podparty, partner trzyma kostki, powolne opuszczanie tułowia, 3×6–8.
2. Przysiady z mini-band na poziomie kolan: opór taśmy przy kolanach, kontrola kolan nad stopami, 3×15.
3. Unoszenie bioder leżąc (hip thrust): stopy na podłożu, podniesienie bioder do linii barki-kolana, 3×12.

4. Faza zaawansowana (6–12 tygodni)

Cele: integracja siły i szybkości, trening plyometryczny, przygotowanie do funkcji sportowej.
Ćwiczenia:
1. Wykroki chodzone z piłką lekarską: rotacja tułowia w fazie wykroku, 3×10 na nogę.
2. Skoki w dal z miejsca – lądowanie miękkie, 3×5.
3. Sprinty interwałowe: 10×20 m przy 80% maks. prędkości, między sprintami marsz.

5. Faza integracji funkcjonalnej (>12 tygodni)

Cele: pełne odtworzenie wzorców ruchowych, asymetryczne obciążenia, testy gotowości powrotu do sportu.
Ćwiczenia:
1. Zaawansowane drill’e biegowe: crossover, skip A/B/C, wielokierunkowe zmiany kierunku.
2. Testy skoku jednonóż: porównanie odległości i symetrii stron.
3. Ocena dynamometrem izokinetycznym – siła ekscentryczna hamstrings vs antagonistyczne czworogłowe.

C. Kryteria przejścia między fazami

Brak bólu podczas ćwiczeń izometrycznych
Pełny, niemodyfikowany ROM
Symetria siły ≥ 90% między kończynami
Kontrola dynamiczna (test braku przemieszczeń)

Dzięki tak kompleksowemu, oparte na dowodach naukowych podejściu, uwzględniającemu anatomię, biomechanikę i progresję ćwiczeń od izometrii przez ekscentrykę po plyometrię, mięśnie czworogłowe i kulszowo-goleniowe mogą odzyskać pełną funkcję, siłę i wytrzymałość, a ryzyko nawrotu urazu zostaje zminimalizowane.