6.3. Rehabilitacja po urazach w obrębie kończyn dolnych

1. Rehabilitacja kolan i stawów biodrowych

Rehabilitacja stawów kolanowych i biodrowych w kontekście funkcjonalnych wzorców ruchowych wymaga kompleksowego podejścia obejmującego ocenę biomechaniki, celowane ćwiczenia wzmacniające, techniki mobilizacyjne oraz stopniową progresję obciążenia. Poniżej przedstawiono szczegółowe omówienie teoretyczne zagadnienia wraz z wybranymi, precyzyjnie dobranymi ćwiczeniami.

A. Teoria i patomechanika

Anatomia funkcjonalna
- Staw kolanowy: złożony z dwóch powierzchni artykularnych (femoro‐tibialnej i femoro‐patellarnej), stabilizowany przez więzadła poboczne (MCL, LCL), krzyżowe (ACL, PCL) oraz aparat mięśniowy (głównie czworogłowy uda i mięśnie kulszowo‐goleniowe).
- Staw biodrowy: panewkowy, głęboki staw kulisty, z silną torebką i więzadłami (ilio‐, pubo‐ i ischio‐femoralnym), wspierany przez mięśnie pośladkowe, przywodziciele oraz głębokie obręczy miednicznej (m. gruszkowaty, m. zasłaniacze).
Mechanika ruchu i wzorce kompensacyjne
- Prawidłowy chód wymaga koordynacji rotacji wewnętrznych i zewnętrznych bioder z prostowaniem i zginaniem kolan. Zaburzenia w jednym stawie wpływają na nadmierne przeciążenia w sąsiednim – np. ograniczona rotacja biodra prowadzi do nadmiernej addukcji i rotacji kolana, zwiększając ryzyko uszkodzeń łąkotki i więzadła krzyżowego przedniego.
Cele rehabilitacji
- Odbudowa siły: wyrównanie asymetrii między stronami, szczególnie siły czworogłowego uda w fazie wyprostu kolana.
- Przywrócenie zakresu ruchu: kolejno bierne, czynne asystowane i czynne, by uniknąć przykurczy.
- Poprawa kontroli stożka miednicy i osi kolanowej: trening mięśni pośladkowych i odwodzicieli biodra oraz koordynacji mięśniowej.
- Nacisk na funkcjonalność: integracja wzorców ruchowych – wstanie, przysiad, chód, bieg.

B. Etapy i ćwiczenia rehabilitacyjne

1. Faza wczesna (0–2 tygodnie po urazie/zabiegu)

Ćwiczenia bierne i izometryczne
1. Izometria czworogłowego uda: leżenie tyłem, noga wyprostowana, poduszka pod kolanem; napinanie mięśnia przez 5–10 s, 10 powtórzeń × 3 serie.
2. Mobilizacja bierna stawu biodrowego: w leżeniu tyłem, terapeuta wykonuje delikatne zgięcie (0–90°) i odwiedzenie (do linii tułowia), 2×15 powtórzeń.
3. Ćwiczenia odciągowe (traction): lekkie ciągnięcie kończyny dolnej wzdłuż osi kości udowej, 3×30 s, by zmniejszyć obrzęk i stymulować odżywienie chrząstki.

2. Faza średnia (2–6 tygodni)

Ćwiczenia czynne i dynamiczne
1. Przysiady izometryczne przy ścianie: plecy oparte o ścianę, nogi zgięte w kolanach pod kątem 60–90°, utrzymanie pozycji 20–30 s, 5 powtórzeń.
2. Unoszenie nogi w leżeniu bocznym (odwodzenie biodra): 3×15 powtórzeń na stronę, kontrola ruchu, nie dopuścić do rotacji miednicy.
3. Zgięcia kolana na fitballu: leżenie tyłem z piłką pod stopami, przyciąganie piłki do pośladków poprzez zgięcie kolan (0–90°), 3×12 powtórzeń.

3. Faza zaawansowana (6–12 tygodni)

Trening funkcjonalny i ekscentryczny
1. Przysiady na jednej nodze (pistol squat) z asekuracją: 3×8–10 powtórzeń, progresja głębokości.
2. Wypady chodzone z lekkim obciążeniem hantlami: 3×12 kroków, zwrócić uwagę na kolano nad stopą oraz kontrolę miednicy.
3. Ćwiczenia ekscentryczne dla czworogłowego uda: stopa na podwyższeniu, wolny opuszczanie ciała na pośladki, 3×10 powtórzeń.

4. Integracja w ruchach sportowych (od 12 tygodni)

Plyometria i sekwencje ruchowe
1. Skoki na skrzynię (box jump) – lądowanie na miękkich kolanach, 3×5 powtórzeń.
2. Bieg z wypadem w przód i rotacją tułowia – 3 serie po 10 powtórzeń na stronę, by zintegrować ruch bioder, kolan i tułowia.
3. Agility ladder – dynamiczne zmiany kierunku z ukierunkowaniem na stabilizację stawu kolanowego i biodrowego.

C. Monitorowanie postępów

Goniometria i dynamometria co 2 tygodnie: ROM w stawie kolanowym i biodrowym; izometryczna siła czworogłowego uda i pośladków.
Test funkcjonalny: czas wstania z krzesła (sit‐to‐stand), symetria masy ciała na platformach siłowych, porównanie stron.
Kwestionariusze: WOMAC (dla kolana), HOOS (dla biodra) – subiektywna ocena bólu i funkcji.

Dzięki ścisłej korelacji pomiędzy dokładną analizą biomechaniczną, celowanymi ćwiczeniami progresywnymi oraz systematycznemu monitorowaniu zarówno teoretycznych, jak i praktycznych wskaźników, rehabilitacja kolan i bioder może przywrócić pacjentom pełną funkcjonalność, minimalizując ryzyko nawrotu urazów.