6.2. Ocena ruchowa i diagnostyka funkcjonalna

7. Funkcjonalna analiza chodu

Funkcjonalna analiza chodu stanowi jedno z kluczowych narzędzi diagnostycznych pozwalających na ocenę jakości i efektywności wzorca lokomocyjnego w warunkach dynamicznych. Badanie tego wzorca dostarcza informacji nie tylko o sposobie, w jaki pacjent przemieszcza się w przestrzeni, ale także o wzajemnych relacjach czasowo-przestrzennych między fazami kroku, symetrii obciążenia kończyn dolnych oraz o strategiach kompensacyjnych wynikających z asymetrii siłowej, ograniczeń ruchomości lub dolegliwości bólowych.

I. Podstawy teoretyczne analizy chodu

Fazy chodu
- Faza podparcia (60 % cyklu) – od chwili kontaktu pięty z podłożem (heel strike) do momentu uniesienia palców (toe off).
- Faza przeniesienia (40 % cyklu) – od toe off do kolejnego heel strike tej samej kończyny.
  Z punktu widzenia funkcjonalnego, optymalne proporcje tych faz zapewniają minimalizację kosztu energetycznego i równomierne rozłożenie obciążeń stawowych.
Parametry czasowo-przestrzenne
- Długość kroku i szerokość podstawy (stride length, step width).
- Czas trwania fazy podparcia vs. przeniesienia (stance/swing ratio).
- Prędkość chodu i kadencja (steps per minute).
  Odchylenia od norm (np. skrócenie kroku po stronie bolesnej) wskazują na adaptacyjne strategie unikania bólu lub słabej stabilizacji.
Strategie stabilizacyjne
- Hop-to: nadmierne przenoszenie ciężaru na zdrową nogę.
- Obniżenie biodra po stronie pomniejszonego fazy podparcia (Trendelenburg gait) – objaw osłabienia mięśni pośladkowych średnich.

II. Metodyka badania

Nagranie wideo z trzech płaszczyzn
- Przód, bok i tył w tempie normalnym i zwolnionym 30–60 fps.
- Oznaczenie punktów anatomicznych (guz szczytowy kości udowej, talerz biodrowy, kolano, kostka) dla dokładnej analizy kątów w stawach.
Systemy czujników ruchu (motion capture)
- Marker-based lub marker-less dla wyznaczenia trajektorii punktów referencyjnych.
- Analiza kinematyczna (kąty zgięcia w stawach) i kinetyczna (siły reakcji podłoża z platform).
Platforma siłowa
- Pomiar rozkładu sił pionowych i poziomych w fazie podparcia.
- Symetria i płynność przejścia środka ciężkości.

III. Praktyczne ćwiczenia wspierające poprawę wzorca chodu

Chód z kontrolą piszczeli („Tibia Control Walk”)
- Kroki wykonywane z akcentem na utrzymanie piszczeli pod kątem prostym względem podłoża podczas fazy podparcia.
- Cel: zapobieganie nadmiernej pronacji stopy i wzmacnianie kontroli mięśni przedniej grupy goleni.
Chód na palcach i na piętach
- Trening przejścia z fazy pięta → płaska stopa → palce w sposób świadomy, z utrzymaniem linii kolana nad stopą.
- Cel: poprawa elastyczności ścięgna Achillesa i aktywacja mięśni stopy w fazie wybicia.
Ćwiczenie „Marching Drills” z przesuwaniem ciężaru
- Marsz w miejscu, unoszenie kolan do kąta 90° z jednoczesnym przesunięciem bioder w bok (tzw. hip hike).
- Cel: wzmocnienie mięśni pośladkowych średnich oraz stabilizatorów tułowia w fazie podporu jednej nogi.
Chód po linii prostej (tandem gait)
- Stopa tylną krawędzią przy stopie przedniej; stabilizacja wzrokowa na punkcie w oddali.
- Cel: doskonalenie równowagi dynamicznej i propriocepcji stawów skokowych.
Chód z oporem elastycznej taśmy
- Taśma oporowa przymocowana między biodrami a kostkami, stawiająca opór w płaszczyźnie czołowej.
- Cel: aktywacja odwodzicieli biodra i poprawa kontroli osiowego ułożenia miednicy.

IV. Implementacja programu korekcyjnego

Faza I: Ćwiczenia izolowane i propriocepcja
- Proste serie 10–15 powtórzeń każdego ćwiczenia, 2–3 serie dziennie.
Faza II: Integracja w sekwencje chodu
- Dokładny marsz naprzód, w tył i bokiem, z zachowaniem zaobserwowanych korekcji.
Faza III: Przeniesienie do aktywności funkcjonalnej
- Chód po schodach, bieg interwałowy, zmienne podłoże (trawa, piasek).

Poprzez systematyczne monitorowanie parametrów czasowo-przestrzennych chodu oraz wdrażanie ukierunkowanych ćwiczeń korygujących, możliwe jest przywrócenie prawidłowego wzorca lokomocyjnego, redukcja przeciążeń stawowych oraz poprawa efektywności energetycznej ruchu.