6.2. Ocena ruchowa i diagnostyka funkcjonalna

4. Analiza postawy ciała i jej wpływ na dysfunkcje ruchowe

Analiza postawy ciała stanowi fundament każdego programu rehabilitacji i prehabilitacji: pozwala wychwycić asymetrie, przewlekłe przeciążenia tkanek, a także pierwotne ogniska kompensacji, które z czasem prowadzą do bardziej złożonych zaburzeń ruchowych. Poniżej przedstawiono gruntowną teorię oraz zestaw praktycznych ćwiczeń kompensacyjno-korekcyjnych.

I. Teoria analizy postawy

Definicja postawy
Postawa to zespół ustawień segmentów ciała względem siebie w pozycji stojącej lub w ruchu, utrzymywany minimalnym nakładem siły przez układ mięśniowo-szkieletowy. Kluczowa jest tu rola odruchów posturalnych rdzenia kręgowego i móżdżku.
Metody oceny postawy
- Test plumb line: pionowa nić z obciążnikiem – powinna przecinać kolankowe łuki, krętarz większy, staw barkowo-obojczykowy i przechodzić tuż za uchem. Odchylenia wskazują na przesunięcia środka ciężkości.
- Analiza kątów głównych: kąt krzywizn kręgosłupa (lordoza szyjna, kifoz a piersiowa, lordoza lędźwiowa) za pomocą goniometru lub wizualnie.
- Test symetrii barków i miednicy: różnice poziomu łopatek oraz wysokości kolców biodrowych przednich wskazują na nierównomierne napięcie mięśniowe.
Typowe wzorce dysfunkcyjne
- Postawa okrągłodziosta (kyphosis–lordosis): nadmierna lordoza lędźwiowa, kifoz a piersiowa, wysunięta do przodu głowa. Prowadzi do przeciążeń karku, bólu dolnego odcinka pleców i zaburzeń kontroli core.
- Postawa płasko-lordotyczna: zmniejszona lordoza lędźwiowa, płaska kifoz a piersiowa. Towarzyszy jej napięcie prostowników grzbietu i słabość mięśni głębokich tułowia.
- Skrzywienie boczne (skolioza) oraz przywiedzenie miednicy: asymetria prowadzi do nierównomiernego rozkładu obciążeń w obrębie stawów kolanowych i biodrowych, co zaburza wzorzec chodu i zwiększa ryzyko przeciążeń.
Wpływ na wzorce ruchowe
- Przysiad: asymetria miednicy ogranicza głębokość i symetrię zejścia, zwiększając ryzyko nadmiernego valgus kolan.
- Marsz i bieg: nieprawidłowo ustawiona miednica powoduje nierównomierne obciążanie stawów biodrowych, co zaburza „moment obrotowy” i prowadzi do przewlekłych stanów zapalnych troczków czy ścięgien.
- Rzut piłki, podnoszenie ciężarów: asymetria barków i ograniczona rotacja tułowia zmniejszają sprawność transferu siły pomiędzy kończynami, obciążając okolice odcinka lędźwiowego.

II. Praktyczne ćwiczenia kompensacyjno-korekcyjne

A. Ćwiczenia mobilizacyjne

Roller na piersiowy odcinek kręgosłupa
- Leżenie tyłem na rollerze ułożonym poprzecznie pod środkową częścią pleców.
- Delikatne przechylanie ciała w przód-tył i na boki, 3×1 min.
- Cel: redukcja hipomobilności w odcinku piersiowym, poprawa postawy wyprostnej.
Mobilizacja miednicy w klęku podpartym
- Klęk pod party, plecy płasko; rotacja miednicy przód-tył („koci grzbiet” i „dół pleców”), 3×15 powt.
- Cel: przywrócenie fizjologicznej ruchomości w stawie krzyżowo-biodrowym.

B. Ćwiczenia wzmacniające i stabilizacyjne

Dead Bug z uniesieniem przeciwnej ręki i nogi
- Leżenie tyłem, ręce w górze, nogi ugięte w stawach biodrowych i kolanowych.
- Naprzemienne prostowanie prawej nogi i lewej ręki do tuż nad ziemię, powrót, 3×12 na stronę.
- Cel: wzmocnienie głębokich mięśni tułowia (m. poprzeczny brzucha) i korekta asymetrii barkowo-miedniczej.
Scapular Retraction na gumie
- Stanie, guma opasana na wysokości klatki, ręce wyprostowane do przodu.
- Przeciąganie gumy do klatki, ściąganie łopatek do tyłu i w dół, 3×15 powt.
- Cel: wyrównanie ustawienia łopatek, redukcja protrakcji barków.
Mostek biodrowy z odwodzeniem nogi
- Leżenie tyłem, nogi zgięte.
- Uniesienie miednicy do linii prostych bioder, podczas mostka odwodzenie nogi na bok, 3×10 na stronę.
- Cel: wzmacnianie pośladków średnich i stabilizacja miednicy.

C. Ćwiczenia proprioceptywne i korekcyjne

Chód piętą-palcami na linii
- Krok za krokiem, pięta dotyka palców stopy poprzedniej, 3×20 kroków.
- Cel: poprawa kontroli stopy i stawu skokowego, korekta pronacji czy supinacji.
Stanie na jednej nodze z wykonywaniem ramion w trójpłaszczyznowych odchyleniach
- Wykonanie odchyłu ramienia w przód-bok-tył-bok (okrąg ramieniem), 3×8 cykli na nogę.
- Cel: integracja stabilizacji tułowia z dynamiczną kontrolą barku i biodra.

III. Monitorowanie i progresja

Regularna re-ocena co 4‒6 tygodni: ponowna analiza plumb line, pomiary kątów i testy funkcjonalne.
Dokumentacja postępów: zdjęcia posturologiczne (przód, bok, tył) i notowanie subiektywnego odczucia pacjenta (bólu, komfortu ruchu).
Progresja: stopniowe zwiększanie trudności ćwiczeń – np. mostek na niestabilnej poduszce, Dead Bug z obciążeniem kostki, Scapular Retraction w pozycji półprzysiadu.

Dzięki kompleksowej analizie postawy oraz wdrożeniu opisanych ćwiczeń korekcyjnych możliwe jest przywrócenie fizjologicznych ustawień segmentów ciała i eliminacja przyczyn dysfunkcji ruchowych, co przekłada się na bezpieczniejszy i bardziej efektywny trening funkcjonalny oraz zapobiega nawrotom kontuzji.