6.2. Ocena ruchowa i diagnostyka funkcjonalna

2. Diagnostyka zaburzeń ruchowych

 

 

Diagnostyka zaburzeń ruchowych stanowi kluczowy etap w procesie rehabilitacji i treningu funkcjonalnego, umożliwiając identyfikację specyficznych deficytów nerwowo-mięśniowych, biomechanicznych kompensacji oraz ograniczeń motorycznych. Poniżej przedstawiono kompleksowe aspekty teoretyczne wraz z praktycznymi narzędziami oceny i przykładowymi ćwiczeniami korygującymi.

---

I. Podstawy teoretyczne

1. Definicja zaburzeń ruchowych

   • Nieprawidłowe, nieefektywne lub patologiczne wzorce aktywacji mięśni i kontroli nerwowo-mięśniowej, które prowadzą do obniżonej jakości ruchu, bólu lub ryzyka urazu.

2. Klasyfikacja

   • Neuromotoryczne: spastyczność, ataksja, hipotonia – wynikają z dysfunkcji centralnego lub obwodowego układu nerwowego.

   • Biomechaniczne: ograniczenia zakresu ruchu, zaburzenia osi stawowych, nierównowaga mięśniowa.

   • Integracyjne: trudności w koordynacji wielostawowych wzorców ruchowych (np. przysiad, wstanie z ziemi).

3. Mechanizmy kompensacji

   • Przewaga synergistów nad agonistami prowadzi do niewłaściwego rozkładu sił i obciążeń.

   • Wzrost napięcia mięśni głębokich lub powierzchownych kompensuje brak stabilizacji w innym segmencie.

   • Zmiana strategii kinetycznej (np. zwiększenie rotacji tułowia w marszu przy ograniczonej ekskursji biodra).

---

II. Metody diagnostyczne

1. Testy neurologiczne

   • Testy odruchów głębokich: ocena odruchu kolanowego i skokowego – nadreaktywność wskazuje na spastyczność, brak odruchu na uszkodzenie obwodowe.

   • Skala Ashworth: ocena stopnia spastyczności poprzez pasywne zginanie i prostowanie stawów.

2. Ocena kontroli proprioceptywnej

   • Test „drzewa” (Star Excursion Balance Test): stania na jednej nodze i dotykania markerów w ośmiu kierunkach – mierzy zdolność do utrzymania równowagi i precyzję czucia głębokiego.

   • Próba Romberga: ocena stabilności w pozycji stojącej z zamkniętymi oczami.

3. Analiza chodu i biegu

   • 3D Gait Analysis: zaawansowana technologia czujników i kamer – dokładne pomiary kątów stawów, momentów sił oraz sygnałów EMG.

   • Obserwacja kliniczna: identyfikacja asymetrii długości kroku, zapadanie stawu kolanowego czy unikanie obciążania palców stopy.

4. Testy funkcjonalne

   • Timed Up and Go (TUG): wstawanie ze krzesła, chodzenie na 3 m, powrót i ponowne usiadanie – czas wykonania odzwierciedla sprawność dynamiczną i mobilność.

   • 30-sekundowe siedzenie-wstawanie (30-s Chair Stand Test): liczba prawidłowych powtórzeń – ocena siły oraz wytrzymałości kończyn dolnych.

5. Ocena siły mięśniowej i wytrzymałości

   • Dynamometr izometryczny: pomiar siły maximalnej w określonym kącie stawu (np. zgięcie barku, wyprost kolana).

   • Testy izokinetyczne: ocena siły i mocy mięśni w ruchu o stałej prędkości (np. biodro, kolano).

---

III. Przykładowe zaburzenia i ćwiczenia korygujące

Zaburzenie	Objawy kliniczne	Ćwiczenia korygujące
Ograniczona dorsiflexja stawu skokowego	Przechylenie stopy podczas przysiadu, kompensacja w kolanie	- Rozciąganie mięśnia trójgłowego łydki przy oparciu stopy na stopniu. - Ćwiczenie z taśmą oporową: odporne zgięcie grzbietowe, 3×15 powt.
Dynamiczny valgus kolan	Kolana dobiegają do wewnątrz podczas lądowania lub przysiadu	- Wzmacnianie mięśni odwodzicieli biodra: leżąc na boku, odwodzenie nogi w bok z gumą. - Przysiad na jednej nodze z taśmą powyżej kolan, kontrola linii kolano-palce.
Nadmierna rotacja tułowia w chodu	Skręt tułowia kompensuje ograniczenie bioder	- Mobilizacje bioder w rotacji wewnętrznej: siedząc, obracanie uda do wewnątrz z oporem ręki trenera. - Ćwiczenia sekwencyjne: chód z kijem na plecach, utrzymanie kontaktu głowy, międzyłopatkowy i pośladków.
Niestabilność łopatkowo-barkowa	Przebijanie łopatki podczas pompek, ból przedni barku	- Izometria łopatkowa przy ścianie: przyciskanie dłoni do ściany na wysokości barku, utrzymanie 10 s, 3×10. - Ćwiczenie z taśmą: rotacja zewnętrzna w ściśniętej pozycji łokcia przy tułowiu, 3×12.
Obniżenie napięcia tułowia (core collapse)	Zapadanie lędźwiowego odcinka podczas dynamicznych wzorców przysiadu	- Plank boczny z uniesioną nogą: 3×30 s każda strona. - Bird-dog na niestabilnej podkładce: wyprost przeciwległej kończyny i ręki, 3×15 powt.

---

IV. Integracja i monitorowanie

1. Tworzenie profilu deficytów

   • Zestawienie wyników z testów neurologicznych, biomechanicznych i funkcjonalnych w tabeli deficytów – umożliwia priorytetyzację interwencji.

2. Program naprawczy

   • Indywidualny dobór ćwiczeń w fazach: mobilizacja → stabilizacja → wzorzec dynamiczny → wzorzec sportowy.

3. Reocena co 2–4 tygodnie

   • Użycie tych samych testów, aby ocenić progresję, zmodyfikować obciążenia i techniki.

Dzięki wyczerpującej diagnostyce zaburzeń ruchowych możliwe jest precyzyjne ukierunkowanie rehabilitacji, minimalizacja kompensacji oraz skuteczne przywracanie prawidłowych wzorców ruchu, co znacząco wpływa na jakość i trwałość efektów terapeutycznych.