6.2. Ocena ruchowa i diagnostyka funkcjonalna

1. Techniki oceny ruchu w kontekście wzorców funkcjonalnych

Ocena ruchu to fundament planowania rehabilitacji i treningu funkcjonalnego – pozwala zidentyfikować zaburzenia w podstawowych wzorcach ruchowych, wyznaczyć cele terapeutyczne oraz dobrać odpowiednie ćwiczenia. Poniżej omówione są kluczowe techniki i metody, w tym zarówno obserwacja kliniczna, jak i narzędzia pomiarowe, ze szczególnym uwzględnieniem wzorców funkcjonalnych takich jak przysiad, wypychanie, ciągnięcie, chód czy rotacja tułowia.

1. Obserwacja wzorców ruchowych

1.1. Functional Movement Screen (FMS)

• Opis: Siedmiopunktowy test oceniający symetrię, koordynację i stabilność w podstawowych zadaniach ruchowych (głęboki przysiad, przesunięcie lunge, wykrok, wypychanie, ciągnięcie, rotacja tułowia, stabilizacja na jednej nodze).

• Ocena: Każdy wzorzec punktowany od 0 (ból) do 3 (prawidłowy ruch). Wynik ≤14 wskazuje na zwiększone ryzyko urazów.

1.2. Obserwacja video

• Opis: Nagranie ruchu w projekcji frontalnej i bocznej, analiza spowolnionego obrazu. Umożliwia wychwycenie kompensacji, asymetrii i ograniczeń zakresu.

• Praktyka: Ustaw kamerę na wysokości bioder, pacjent wykonuje kilkukrotnie głęboki przysiad i wykrok. Następnie, odtwarzając nagranie w zwolnionym tempie, analizujemy:

  • kolana ustawione względem palców stóp,

  • krzywiznę lędźwiową i piersiową,

  • ruch miednicy i łopatek.

1.3. Test „Overhead Deep Squat”

• Opis: Wymaga jednoczesnego utrzymania prostych ramion nad głową, pełnego przysiadu i utrzymania równowagi.

• Wskazówki oceny:

  • praca stóp: pronacja vs. supinacja,

  • ustawienie kolan: skierowane do wewnątrz (valgus) vs. na zewnątrz,

  • ruch tułowia: zbyt pochylony (ograniczona mobilność bioder/ankli) vs. przeciążenie odcinka L.

2. Narzędzia pomiarowe

2.1. Goniometria

• Zastosowanie: Pomiar zakresu ruchu (ROM) w stawach biodrowych, kolanowych, skokowych, barkowych.

• Procedura: Terapeuta przygina gonio do osi stawu, pacjent wykonuje maksymalne zgięcie/wyprost. Regularne pomiary pozwalają monitorować progresję elastyczności mięśni i torebek stawowych.

2.2. Inklinometry i incli-apps

• Zastosowanie: Dokładny pomiar rotacji tułowia oraz lateralnych zgięć kręgosłupa.

• Praktyczne ćwiczenie: Pacjent stoi wstaje, terapeuta umieszcza inklinometr na wyrostkach kolczystych Th1 i Th12; pacjent wykonuje skłon bokiem lub rotację, wartości rejestruje się w stopniach.

2.3. Platforma stabilometryczna

• Zastosowanie: Ocena stabilności posturalnej i rozkładu ciężaru ciała.

• Procedura: Pacjent stoi boso, ręce wzdłuż tułowia, próba utrzymania równowagi przez 30 s w różnych warunkach sensorycznych (oczy otwarte/zamknięte). Analiza przemieszczeń środka ciężkości (COP) wskazuje na deficyty w kontroli posturalnej.

3. Specyficzne techniki oceny wzorców

3.1. Przysiad jednonóż (Single-Leg Squat Assessment)

• Cel: Ocena kontroli stawu kolanowego, biodrowego i stabilizacji tułowia.

• Metoda: Pacjent wykonuje przysiad na jednej nodze do głębokości ok. 60°, obserwujemy: kolano względem palców, wyrównanie miednicy, rotację tułowia.

3.2. Test linii prostej w chodzie

• Cel: Algorytm oceny asymetrii chodu i kompensacyjnych wzorców ruchu.

• Metoda: Pacjent chodzi po linii narysowanej na podłożu – terapeuta obserwuje stabilność stawu skokowego, pracę bioder i kolan.

3.3. Ocena wzorca wypychania (Push-Up Test)

• Cel: Sprawdzenie funkcjonalnej siły i stabilizacji obręczy barkowej.

• Metoda: Pacjent wykonuje maksymalną ilość poprawnych pompek – obserwacja: pozycja łopatek, brak opadania bioder, stabilizacja odcinka lędźwiowego.

4. Integracja wyników i wnioski kliniczne

4.1. Mapa dysfunkcji

• Na podstawie zestawienia wyników z FMS, goniometrii i stabilometrii tworzymy profil deficytów (np. ograniczona dorsiflexja w stawie skokowym → kompensacja kolanowa → przeciążenie więzadła rzepki).

4.2. Plan naprawczy

• Ćwiczenia mobilnościowe (rolowanie, stretching statyczny/mobilny),

• Ćwiczenia stabilizacyjne (izometria, małe zakresy ruchu, ćwiczenia na niestabilnym podłożu),

• Progresja do wzorców dynamicznych (przysiad, wypychanie, chodzenie po niestabilnym gruncie).

4.3. Częstotliwość ponownych ocen

• Po 4–6 tygodniach intensywnej pracy nad deficytami, w zależności od nasilenia zaburzeń i celów sportowych.

Dzięki konsekwentnemu stosowaniu powyższych technik oceny ruchu w kontekście wzorców funkcjonalnych można precyzyjnie identyfikować deficyty, ukierunkować ćwiczenia rehabilitacyjne oraz mierzyć efektywność interwencji na każdym etapie terapii.