6.1. Wprowadzenie do rehabilitacji i prehabilitacji

6. Monitorowanie progresji w rehabilitacji i prehabilitacji

  

Monitorowanie progresji jest kluczowym elementem zarówno rehabilitacji, jak i prehabilitacji, pozwalającym na obiektywną ocenę skuteczności programów terapeutycznych, modyfikację planu treningowego oraz minimalizację ryzyka nawrotów urazów.

1. Teoria monitorowania progresji
1.1. Modele śledzenia adaptacji

• Model fali adaptacyjnej (cykle zmęczenia i superkompensacji): zbyt szybkie zwiększanie obciążenia prowadzi do kumulacji zmęczenia, a zbyt wolne – do braku adaptacji.

• Zasada specyficzności adaptacji: pomiar powinien odpowiadać rodzajowi ćwiczeń (np. siła eksplozywna dla sztuk walki, wytrzymałość dla biegaczy).

1.2. Parametry oceny

• Subiektywne: skala Borg (RPE), VAS bólu; dokumentowane codziennie lub co sesję.

• Obiektywne:

  • Pomiar zakresu ruchu (goniometr) – kontrola przyrostu elastyczności stawów.

  • Testy siły izometrycznej (dynamometr ręczny, rezonans siły mięśniowej) – wzrost siły tkanek perijointowych.

  • Testy funkcjonalne (np. test Y-balance, TUG, testy hop) – poprawa koordynacji, równowagi, zdolności eksplozywnej.

1.3. Częstotliwość i dokumentacja

• Rehabilitacja po urazie: pomiary co 7–10 dni, w zależności od fazy (ostra vs. późna).

• Prehabilitacja: co 2–4 tygodnie, aby uniknąć mikrourazów z nadmiernej kontroli.

• Szczegółowa karta postępów: daty, wartości, uwagi dot. pojawiających się ograniczeń czy bólu.

2. Praktyczne narzędzia i ćwiczenia pomiarowe

2.1. Goniometria zakresu ruchu

• Staw barkowy: pomiar odwiedzenia i rotacji; pacjent siedzi, terapeuta przy użyciu goniometru dokumentuje różnicę w porównaniu do normy. Regularne porównanie co 2 tygodnie zapewnia informację o progresji mobilności.

2.2. Dynamometria ręczna

• Siła uchwytu: pacjent siedzi, łokieć zgięty 90°, dynamometr ściskany maksymalnie; 3 pomiary, średnia. Wzrost o ≥10% w krótkim okresie świadczy o poprawie siły chwytu.

2.3. Test Y-balance

• Wspomaga ocenę równowagi dynamicznej i kontrolę trzyplanarną. Pacjent stoi na jednej nodze, sięga drugą do trzech kierunków. Wyniki porównuje się co 4 tygodnie – wzrost dystansu wskazuje na poprawę stabilizacji stawu skokowego i kontroli centralnej.

2.4. Test „Timed Up and Go” (TUG)

• Pomiar całkowitego czasu wstania z krzesła, przejścia 3 m, powrotu i usiąścia. U pacjentów powyżej 65. r.ż. spadek czasu o >2 s w trakcie programu rehabilitacji to istotny klinicznie postęp.

2.5. Ocena wzorca chodu

• Proste ćwiczenie: pacjent maszeruje po linii prostej 10 m; terapeuta ocenia symetrię kroku, długość, wysklepienie stopy i ruch ramion. Nagrania wideo co miesiąc pozwalają na porównanie i korektę techniki.

2.6. Subiektywne skale oceny odczuwania

• Skala VAS: codziennie rano i wieczorem – ból spoczynkowy i podczas ruchu.

• RPE: podczas sesji – dokumentowanie wysiłku jako skali 1–10; długoterminowy trend obniżenia odczuwanego wysiłku przy tej samej pracy fizycznej świadczy o postępie wydolnościowym.

3. Adaptacja planu treningowego

• W oparciu o dane pomiarowe zwiększamy albo zmniejszamy obciążenia: więcej oporu, dodanie ćwiczeń niestabilnych, wydłużenie czasu przytrzymań.

• Jeśli reakcja jest nadmierna (silny ból >3 dni), wprowadzamy fazę odciążenia i regeneracji – rolowanie, ćwiczenia izometryczne w minimalnym zakresie ruchu.

• Regularne spotkania co 2 tygodnie z terapeutą/trenerem w celu omówienia wyników i modyfikacji planu.

Dzięki systematycznemu monitorowaniu progresji każdy etap rehabilitacji i prehabilitacji staje się precyzyjny, bezpieczny i zoptymalizowany pod kątem indywidualnych zdolności adaptacyjnych organizmu, co w efekcie minimalizuje ryzyko nawrotów i przyspiesza powrót do pełnej sprawności.