Drukuj ten rozdziałDrukuj ten rozdział

2.4. Zastosowanie treningu proprioceptywnego

6. Testy oceniające poziom propriocepcji i równowagi

  1. Test stania na jednej nodze z zamkniętymi oczami (Single-Leg Stance, Eyes Closed)

    • Cel i zasada działania: Badanie zdolności do utrzymania stabilnej pozycji ciała przy minimalnych informacjach wzrokowych. Usunięcie wizualnego sprzężenia zwrotnego znacznie obciąża proprioceptywne receptory stawów skokowych, kolanowych i biodrowych oraz układ przedsionkowy.

    • Procedura: Stojąc na jednej nodze, druga noga ugięta w kolanie nie dotyka podłoża. Ręce trzymane wzdłuż tułowia lub na biodrach. Pacjent zamyka oczy i próbuje utrzymać stabilną pozycję jak najdłużej (do 60 s).

    • Ocena: Mierzony jest czas do pierwszego dotknięcia podłoża lub ruchu ramion/nogą wsparcia. Standardem uznaje się ≥20 s u zdrowych dorosłych. Czas <10 s wskazuje na istotne zaburzenia propriocepcji i wymaga interwencji.

    • Warianty:

      • na poduszce sensomotorycznej – zwiększa się trudność, bo podłoże niestabilne wymusza ciągłe korekty;

      • z rękami skrzyżowanymi na klatce – usunięcie pomocy rąk dla stabilizacji.

  2. Star Excursion Balance Test (SEBT) / Y-Balance Test

    • Zasada i zakres: SEBT ocenia kontrolę kończyny dolnej w ośmiu kierunkach (zwykle redukowany do trzech – -anterior, posteromedial, posterolateral – w wersji Y-Balance). Każdy kierunek wymaga odwodzenia lub przywodzenia nogi podporowej, aktywując proprioceptory stawu biodrowego, kolanowego i skokowego.

    • Procedura (Y-Balance):

      1. Stojąc bosą stopą na środku specjalnej platformy, pacjent wsuwa drugą nogę w trzy prowadnice: przednią, tylno-przyśrodkową i tylno-boczną, starając się dotknąć jak najdalej.

      2. Po każdym pomiarze noga wraca do pozycji wyjściowej bez utraty równowagi.

    • Ocena:

      • Długość zasięgu mierzona w centymetrach i odnoszona do długości kończyny (wynik normowany).

      • Różnica >4 cm między stronami może wskazywać na ryzyko kontuzji.

    • Protokół: 3 próby na kierunek, najlepszy wynik zapisany; pauza 15 s między powtórzeniami.

  3. Test zdolności odtworzenia kąta stawu (Joint Position Reproduction Test)

    • Cel: Pomiar precyzji propriocepcji stawowej – jak dokładnie pacjent potrafi odtworzyć zadaną pozycję stawu bez oczu.

    • Procedura:

      1. Terapeuta stawia staw (np. kolanowy) w wybranym kącie (np. 45° zgięcia), przytrzymuje przez 5 s, dając czas na zapamiętanie ustawienia.

      2. Następnie kończyna wraca do pozycji wyjściowej, pacjent zamyka oczy i próbuje samodzielnie odtworzyć ten sam kąt.

    • Ocena:

      • Mierzona jest różnica między kątem zadanego a odtworzonego (w stopniach).

      • Błąd >5° uznaje się za istotny deficyt proprioceptywny.

  4. Hop Test na dystans (Single-Leg Hop for Distance)

    • Cel: Ocena integracji propriocepcji, siły eksplozywnej i kontroli lądowania.

    • Procedura: Pacjent staje na jednej nodze za linią startu, wykonuje maksymalny skok do przodu i ląduje na tej samej nodze, utrzymując równowagę co najmniej 2 s.

    • Ocena:

      • Mierzony dystans (w cm), porównywany między stronami.

      • Różnica >10 % uznaje się za deficyt siły i kontroli proprioceptywnej.

    • Wariant trudniejszy: skok reaktywny („hop-back” – natychmiastowy powrót do linii startu bez dodatkowej odbijania).

  5. Test „Timed Up and Go” z utrudnieniem balansowym

    • Klasyka: wstanie z krzesła, 3 m marszu, obrót, powrót i usiąść – czas poniżej 10 s u młodych zdrowych.

    • Wariant proprioceptywny: wykonanie testu na niestabilnej powierzchni (poduszka sensomotoryczna) lub wąska ścieżka (słupek), co obciąża układ przedsionkowy i proprioreceptory.

    • Ocena: wydłużenie czasu >20 % vs. standard sugeruje znaczne zaburzenia kontroli posturalnej.

  6. Test losowego balansowania (Randomized Balance Perturbation Test)

    • Zasada: mierzy zdolność do szybkiej korekty po losowej zmianie podłoża lub próbie „pchnięcia” przy zachowaniu stania.

    • Procedura:

      • Stanie na platformie balansowej, która w losowych momentach przechyla się w różnych kierunkach; zadaniem pacjenta jest jak najszybsze przywrócenie poziomu.

    • Ocena: liczba i amplituda korekcji, czas potrzebny na stabilizację (zapis cyfrowy z akcelerometru/platformy).

Interpretacja i zastosowanie wyników

  • Profil deficytów: łączenie wyników wszystkich testów pozwala określić, czy dominują zaburzenia czucia stawowego (błędy odtworzenia kąta), kontroli dynamicznej (hop test, SEBT), czy integracji posturalnej (single-leg stance, TUG).

  • Planowanie progresji: im większy deficyt w teście statycznym (np. eyes-closed), tym najpierw trening statyczny stałego podłoża; przy dużych różnicach w SEBT – ćwiczenia wielokierunkowe z modyfikowanym zasięgiem.

  • Monitorowanie efektów: powtarzanie testów co 4–6 tygodni umożliwia ocenę adaptacji proprioceptywnych i modyfikację programu.

Stosując powyższe testy w kompleksowej ocenie, trener czy terapeuta może precyzyjnie ukierunkować ćwiczenia na poprawę konkretnych aspektów propriocepcji i równowagi, co przekłada się na lepszą koordynację ruchową, zmniejszenie ryzyka urazów i zwiększenie efektywności funkcjonalnej w codziennych i sportowych zadaniach.